Konferencja o ks. Stojałowskim w 110. rocznicę jego śmierci

O myśli społecznej, politycznej, ale także nietuzinkowej osobowości ks. Stanisława Stojałowskiego – eksjezuity, publicysty, patrioty, gorliwego kapłana i katolika – w 110. rocznicę śmierci twórcy Domu Polskiego w Bielsku opowiadali 25 listopada prelegenci podczas konferencji popularnonaukowej w siedzibie bielskiego oddziału Archiwum Państwowego. Konferencja pod hasłem „Wszystko dla narodu – wszystko przez lud. Ksiądz Stanisław Stojałowski w walce o chrześcijańską i narodową tożsamość ludu polskiego” wzbudziła żywe zainteresowanie i zgromadziła licznych uczestników.

Dr Mirosława Bednarzak-Libera z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie przybliżyła działalność oświatową ks. Stanisława Stojałowskiego. Na tle burzliwego życia bohatera prelegentka zwróciła uwagę na charakterystykę chrześcijańskiej myśli społecznej oraz wymiar działalności politycznej duchownego, który często popadał w konflikty z władzami kościelnymi i państwowymi. Przypomniała o jego pobycie w Belgii, edukacji w kolegium jezuickim i ostatecznym opuszczeniu zakonu.

Wyjaśniła też, w jaki sposób w ewoluujących poglądach wyrażała się bogata osobowość proboszcza, a następnie posła w Galicyjskim Sejmie Krajowym. Zwróciła uwagę na buntowniczą naturę, temperament i zainteresowania ks. Stojałowskiego. Jednocześnie wskazała na pobożność ludową, która kształtowała jego religijność i wpłynęła znacząco na zaangażowanie w sprawy społeczne i narodowe. Przypomniała, w jaki sposób stał się organizatorem wieców i demonstracji narodowych, wydawcą pism i czasopism, założycielem towarzystw czy stronnictw politycznych.

Ks. prof. Józef Wołczański z Wydziału Historii i Dziedzictwa Kulturowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie przybliżył korespondencję ks. Stojałowskiego do arcybiskupa Józefa Bilczewskiego i Anny z Działyńskich Potockiej. Poinformował, że zachowało się 5 takich listów, a z ich treści wynika, że kapłan był niezwykle poruszony nauczaniem wywodzącego się ze środowiska chłopskiego arcybiskupa. Zabiegał o spotkanie z hierarchą. Doszło do niego. Zachowała się z niego jednak jedynie „sarkastyczna uwaga” metropolity.

Profesor wyjaśnił podłoże konfliktu pomiędzy kard. Janem Puzyną i obrzuconym ekskomuniką i suspendowanym Stojałowskim. Prelegent sięgnął do zachowanych listów hrabiny Anny Potockiej do ks. Stojałowskiego. Opowiedział o ostatnich chwilach bohatera konferencji – umierającego na raka żołądka w przytułku św. Rafała na terenie parafii św. Floriana w Krakowie.

Podsumowując historyk zwrócił uwagę, że korespondencja ks. Stojałowskiego z różnymi osobami ukazuje go jako idealistę, na wskroś przyzwoitego człowieka nie szukającego kariery dla siebie. „To przykład człowieka, który wyprzedził epokę” – zaznaczył. Jego zdaniem, postać ta powinna zostać upamiętniona w Krakowie. „Wart jest także osobnej monografii” – dodał naukowiec.

Referat znanego publicysty dr. Grzegorza Wnętrzaka z Akademii Sztuki Wojennej w Warszawie pt. „Ks. S. Stojałowski w walce o jedność bialskich i bielskich Polaków” skupił się na kwestii roli Białej i Bielska w latach przełomu wieków. Historyk wyjaśnił precyzyjnie uwarunkowania społeczne i polityczne położenia ludności polskiej w Białej i Bielsku na początku XX wieku. Opowiedział o specyficznej strukturze wyznaniowej i narodowościowej obu miast, ale także strukturze własnościowej, z dominującym kapitałem niemieckim.

Na tym tle dr Wnętrzak zilustrował kluczowe wydarzenia związane z działalnością ks. Stojałowskiego nad Białą: założenie Domu Robotniczego w Białej, Związku Chrześcijańskich Robotników i Robotnic w Białej, zorganizowanie lokalnych struktur Stronnictwa Chrześcijańsko-Ludowego w Białej i okolicach, Spółki Pożyczkowo-Bankowej w Białej i wreszcie powstanie Domu Ludowego w Białej.

„Stojałowski był postacią niezwykłą. Białą uratował od niemieckości, a w Bielsku zapoczątkował pracę narodową. Kwestię tę trudno zlekceważyć i pominąć” – zauważył.

Znany bielski publicysta i historyk Jacek Kachel przybliżył recepcję wydarzenia, jakim było otwarcie Domu Polskiego w 1902 r. w Bielsku, w regionalnej prasie niemieckiej. Przypomniał, że była to placówka krzewiąca wartości chrześcijańskie i patriotyczne w zniemczonym mieście, jednocześnie była miejscem schronienia dla Polaków pracujących w bielskich fabrykach.

Podkreślił, że otwarcie domu w oczach Niemców było „najazdem polskokatolickim na Bielsko”. Zilustrował to fragmentami z około 30 relacji z prasy niemieckiej. Dziennikarz wytłumaczył, w jaki sposób ataki na Stojałowskiego i innych uczestników otwarcia placówki wywołały twórczy ferment narodowy w Bielsku. „On zastał w tym mieście Polskę w zgliszczach, a zostawił twarde podwaliny, na których można było budować.” – zwrócił uwagę.

Zdaniem publicysty, Dom Polski stał się szybko nie tylko symbolem walki z germanizacją, ale też inspiracją dla okolicznych mieszkańców do działania. „Jak oceniają Niemieccy historycy w obchodach uczestniczyło ok. 2 tysięcy Polaków z całego regionu. Z czego 500 od tego czasu nosiło na swojej skórze znamiona polskości, które zostały im dosłownie wyryte przez niemieckich nacjonalistów. To był taki ‘zimny kubeł’ wody, dla tych wszystkich, którzy zapomnieli, że są narodem zniewolonym” – stwierdził Jacek Kachel.

Spotkanie rozpoczęli przedstawiciele organizatorów konferencji – kierownik Archiwum Państwowego w Bielsku-Białej Paweł Hudzik oraz prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Bielsko-Bialskiej Stanisław Biłka.

Ks. Stanisław Stojałowski urodził się 14 maja 1845 w Zniesieniu koło Lwowa. zmarł 23 października 1911 w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu Rakowickim.

Ks. Stojałowski był działaczem ludowym w Galicji. Od 1875 redagował tygodniki i czasopisma dla chłopów. Organizował pielgrzymki, wiece, demonstracje, tworząc chłopskie kółka rolnicze i wyborcze komitety chłopskie. W 1889 i 1894 przed wyborami do parlamentu austriackiego był aresztowany. 1896 założył Stronnictwo Chrześcijańsko-Ludowe. W 1898 wszedł do parlamentu. W latach 1898-1911 był posłem na Sejm Krajowy. W 1900 r. założył Zjednoczenie Stronnictw Ludowych, w 1904 Polskie Centrum Ludowe.