Kongresy Kultury Chrześcijańskiej w Lublinie miejscem dialogu Kościoła ze współczesnym światem

Zainicjowane przez abp. Józefa Życińskiego lubelskie Kongresy są międzynarodowymi spotkaniami ludzi Kościoła, intelektualistów i ludzi kultury, wpisującymi się w twórczy dialog Kościoła ze światem współczesnym. Najbliższy VII Kongres Kultury Chrześcijańskiej odbędzie się od 16 do 20 października br. w Lublinie pod hasłem: „Przywracać nadzieję. Kultura chrześcijańska wobec kryzysów świata”.

I Kongres: „Sacrum i kultura: chrześcijańskie korzenie przyszłości”

Pierwszy Kongres Kultury Chrześcijańskiej odbył się 6-7 listopada 2000 r. pod hasłem: „Sacrum i kultura: chrześcijańskie korzenie przyszłości”. Wśród prelegentów znaleźli się m.in. kard. Paul Poupard i kard. Miroslaw Vlk oraz luminarze świata kultury i nauki: Ryszard Kapuściński, Leszek Kołakowski i Andrzej Wajda. Prof. Leszek Kołakowski w fascynującym wykładzie: „Czy już w po-chrześcijańskim czasie żyjemy?” odpowiadał na to pytanie dowodząc, że współczesny świat potrzebuje chrześcijaństwa, a przede wszystkim odpowiedzi na pytanie o sens życia i cierpienia oraz niesionego przezeń świata wartości.

Bezprecedensowym wydarzeniem była uroczystość nadania doktoratu honoris causa KUL trzem postaciom reprezentującym różne tradycje religijne: kard. Wiliamowi Keelerowi, arcybiskupowi Baltimore, najstarszej diecezji w USA, prawosławnemu patriarsze Rumunii Teoktystowi oraz prof. Elio Toaffowi, naczelnemu rabinowi Rzymu. Patriarcha Teoktyst przyjął papieża Jana Pawła II jako pierwszy zwierzchnik kraju o większości prawosławnej, natomiast rabin Toaff był gospodarzem historycznej wizyty Papieża w rzymskiej synagodze w 1986 r.

Wydarzeniem była procesja przedstawicieli różnych wyznań i religii na terenie dawnego obozu koncentracyjnego na Majdanku. Byli więźniowie tego obozu, katolicy, muzułmanie, prawosławni, protestanci i Żydzi, młodzież ukraińska i uczniowie Lublina, mieszkańcy miasta i zaproszeni goście przemaszerowali przez obóz Czarną Drogą, którą niegdyś przebywali więźniowie, i odcisnęli na tabliczkach z niewypalonej gliny wymieszanej z ziemią Majdanka ślady swoich palców. Reprezentant każdej z religii odmawiał modlitwę w różnych miejscach obozu.

II Kongres: „Chrześcijańskie inspiracje w budowaniu zjednoczonej Europy”

II Kongres Kultury Chrześcijańskiej obradował w Lublinie 24-26 września 2004 r. pod hasłem „Chrześcijańskie inspiracje w budowaniu zjednoczonej Europy”. Jego uczestnicy próbowali odpowiedzieć na pytania: jakie wartości powinni wnosić chrześcijanie do wspólnoty narodów europejskich, jak przezwyciężać kryzys własnej wiary, szukać tego, co łączy i być obecnym w świecie, który coraz bardziej oddala się od swych tradycji i korzeni.

Ze szczególnym zainteresowaniem przyjęto dwa wystąpienia. Francuska filozof Chantal Delsol poddała analizie pojęcie „praw człowieka”, które kreuje rzeczywistość współczesnych społeczeństw. Z kolei o „homo sovieticus” – mówił metropolita Moskwy abp Tadeusz Kondrusiewicz. Zauważył, że „homo sovieticus” znalazł w sobie siłę, aby obalić totalitarny system, ale nie aby stworzyć nowy system wartości dla dzisiejszej Rosji.

III Kongres: „Godność czy sukces? Kulturowe dylematy współczesności”

Na ten temat od 26 do 28 września 2008 r. obradował III Kongres Kultury Chrześcijańskiej. Problem ten organizator kongresu, abp Życiński ujął następująco: „Wyzwania stawiane współcześnie przed Kościołem przez kulturę postmoderny, globalny świat i integrację Europy można porównać do wielkich wyzwań, które stanęły przed chrześcijaństwem gdy Apostołowie powędrowali z zacisza Galilei 'na krańce ziemi’ – w stronę ateńskiego Areopagu i wielkich metropolii Imperium Romanum”.

Kultura bez chrześcijaństwa nie niesie nadziei – to konkluzja zawarta w wykładzie pt. „Humanizm Ewangelii a rozczarowania postmoderny”, który na otwarcie kongresu wygłosił ks. prof. Jerzy Szymik.

Natomiast świadectwo jak być chrześcijaninem na obecnym zakręcie dziejów Europy zaprezentował prof. Rocco Buttiglione, znany włoski filozof i polityk. Wzywał chrześcijan do aktywnego włączenia się w walkę o oblicze duchowe Europy. Podkreślił, że głównym sporem jaki toczy się dziś w Europie jest spór o koncepcję człowieka, a w ślad za tym o prawa osoby ludzkiej i rodziny. „Potężne lobby chce z Brukseli narzucić wszystkim państwom członkowskim uznanie małżeństwa między osobami tej samej płci oraz aktywną ze strony państwa promocję homoseksualnego stylu życia” – ostrzegał Buttiglione.

Ks. prof. Michał Heller, światowej sławy kosmolog i filozof zwrócił uwagę, że poszukiwanie sensu życia jest jednym z najstarszych i najdonioślejszych, ale i najbardziej frustrujących zajęć ludzkości. Podkreślił, że „porażki w tym poszukiwaniu stanowią nie tylko przejaw dzisiejszych kryzysów kulturowych i cywilizacyjnych, lecz należą także do głównych ich powodów”.

Mówiono także o konieczności budowania społeczeństwa na trwałych wartościach. „Jeśli w tym pokoleniu, pokoleniu zwycięskim, nie ułożymy tablic wartości, to nie poradzimy sobie z budową świata. Jako rewolucjonista nie mam co do tego żadnych wątpliwości” – stwierdził były prezydent Lech Wałęsa.

IV Kongres: „Poszukiwanie człowieka w człowieku – chrześcijańskie korzenie nadziei”

IV Kongres Kultury Chrześcijańskiej obradował Lublinie od 27 do 30 września 2012 r. Po śmierci abp. Życińskiego, tradycję organizowania kongresów kultury przejął nowy metropolita lubelski abp Stanisław Budzik. W trzydniowym spotkaniu uczestniczyli m.in. kard. Gianfranco Ravasi, George Weigel, Zygmunt Bauman, Rocco Buttiglione i ks. Tomas Halik.

Kongres rozpoczęło wręczenie doktoratu honoris causa KUL kard. Gianfranco Ravasiemu, wybitnemu bibliście i przewodniczącemu Papieskiej Rady ds. Kultury.

Prof. Zygmunt Bauman w wykładzie pt: „Postmodernistyczny obraz człowieka w społeczeństwie. Gdzie źródła nadziei na lepszą przyszłość?” wśród najbardziej zagrożonych dziś wartości wymienił godność człowieka. Drugi problem współczesnej cywilizacji, zdaniem Basumana to „wiara, że każdy problem uda się rozwiązać” czyli inaczej mówiąc wiara w postęp, który zaprowadzi ludzkość ku szczęściu, czyniąc życie bardziej wygodnym i wolnym od cierpienia”. Tymczasem – jak podkreślił – „rola cierpienia jest ogromna, bez niego nie byłoby nas, rozwoju kultury i naszej cywilizacji”.

Jak przywrócić współczesnemu światu nadzieję, jak głosić ewangelię, korzystając ze wskazówek Jana Pawła II? – na to pytanie odpowiadał prof. George Weigel, filozof, wybitny znawca myśli Jana Pawła II i autor jego znakomitej biografii.

Na ile Europa uległa dechrystianizacji i jaki model chrześcijaństwa ma moc jej odrodzenia? – na te pytania próbował odpowiedzieć ks. prof. Tomas Halik z Uniwersytetu Karola. Znany czeski duszpasterz, pisarz i publicysta wymienił trzy propozycje, złożone współczesnemu człowiekowi: chrześcijaństwo, sekularyzowany humanizm i neopogaństwo. Jego zdaniem rzeczywistym zagrożeniem dla Kościoła nie jest ani „pogaństwo”, ani radykalna „świeckość”, a niezdolność chrześcijaństwa do znalezienia swojego miejsca pośrodku współczesnej kultury.

Nie może być kultury chrześcijańskiej bez ukazywania kultury miłości i miłosierdzia – wskazywała natomiast siostra Małgorzata Chmielewska. A zdaniem ks. Mieczysława Puzewicza, ci chrześcijanie, którzy nie świadczą innym miłosierdzia, mają małe szanse chociażby na czyściec, nie mówiąc już o niebie.

V Kongres: „Wolność ocalona. Chrześcijańskie światło na ludzkich drogach”

Pod tym hasłem obradował V Kongres Kultury Chrześcijańskiej w 2016 r. Uczestniczyli w nim m.in. kard. Gianfranco Ravasi, Krzysztof Penderecki, ks. prof. Michał Heller, s. Małgorzata Chmielewska i Adam Zagajewski. Kongres ten inaugurował również obchody 100-lecia KUL.

W wykładzie otwierającym a zatytułowanym „Wolność ocalona. Rdzeń antropologii chrześcijańskiej” kard. Gianfranco Ravasi przedstawił relację między wiarą a wolnością w odniesieniu do więzi łączących człowieka i Boga. Charakteryzując istotę wiary, wskazał, że jest ona zarazem spotkaniem, zaufaniem, uściskiem i miłością.

Doktorat honoris causa KUL otrzymał Krzysztof Penderecki, którego uhonorowano m.in. za propagowanie w swojej sztuce najgłębszych ideałów, mocno zakorzenionych w tradycji biblijnej.

Podczas Kongresu obchodzono też rocznicę obrony doktoratu KUL przez ks. prof. Michała Hellera. Jego wykład pt. „Kosmiczny problem wolności” dotyczył relacji między zjawiskiem wolności, światem fizycznym a ludzką moralnością.

O wolności i Kościele w twórczości Benedykta XVI mówił m.in. ks. prof. Jerzy Szymik. Okazją do spotkania była prezentacja drugiej części siódmego tomu dzieł zebranych Josepha Ratzingera. Prelegent wskazywał, że u Ratzingera istnieją dwie koncepcje wolności: pojęcie wolności w nowożytnych dziejach ducha i nowożytne pojęcie wolności w życiu Kościoła.

Wiele miejsca poświęcono relacjom pomiędzy Kościołem w Polsce a Rosyjską Cerkwią Prawosławną i Ukraińskim Kościołem Greckokatolickim. Punktem wyjścia było „Wspólne orędzie do narodów Polski i Rosji”, podpisane w Warszawie w 2012 r. przez patriarchę Cyryla i abp Józefa Michalika. Zastanawiano się jak w obecnej, zaostrzającej się sytuacji na świecie oraz agresji Rosji na Ukrainę, dialog ten może być kontynuowany. Prof. Andriej Zubow, znany prawosławny intelektualista z Moskwy zauważył, że aby móc kontynuować dialog pomiędzy obydwoma Kościołami, muszą one występować jako samodzielne podmioty, nie podporządkowane polityce państwowej. Tymczasem w Rosji Cerkiew, mimo pewnych nadziei na zwiększenie swej autonomii w okresie poprzednim, po wybuchu wojny na Ukrainie w 2014 r., została jej pozbawiona.

A skoro kongres inaugurował obchody 100-lecia KUL, to wiele miejsca poświęcono wyjątkowej roli tego uniwersytetu, jako jedynej „wyspy wolności” za czasów komuny, pomiędzy Łabą a Władywostokiem.

Gościem Kongresu był wybitny poeta i eseista Adam Zagajewski, który podczas spotkania autorskiego czytał swoje wiersze i dzielił się refleksją nad duchowym wymiarem poezji.

VI Kongres: „Przestrzenie dialogu. Chrześcijańskie inspiracje kultury spotkania”.

VI Kongres Kultury Chrześcijańskiej odbył się od 15 do 17 października 2020 r. pod hasłem: „Przestrzenie dialogu. Chrześcijańskie inspiracje kultury spotkania”.

Wśród prelegentów byli kardynałowie Kurt Koch i Gerhard Müller, rosyjski biskup prawosławny Serafin Amielczenkow, abp Grzegorz Ryś, ks. prof. Józef Niewiadomski, o. Maciej Zięba, ks. Manfred Deselaers, Andrzej Zybertowicz, Paweł Śpiewak i inni.

Abp Stanisław Budzik, otwierając kongres przypomniał, że dialog należy do samej istoty Kościoła i jego posłannictwa w świecie współczesnym. Jego źródłem jest bowiem dialog Boga z człowiekiem. Odwołując się do encykliki Pawła VI „Ecclesiam suam” i nauczania Soboru Watykańskiego II, wskazał, że pierwszym i najszerszym kręgiem dialogu, do którego powołany jest Kościół jest cała ludzka społeczność czyli świat. Drugim – ci, inne religie, trzeci dotyczy dialogu ekumenicznego z innymi Kościołami i wspólnotami chrześcijańskimi. Czwarty zaś krąg dotyczy dialogu wewnątrzkościelnego czyli wiernych Kościoła katolickiego.

Głównym gościem Kongresu był kard. Kurt Koch, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan. Lubelska Alma Mater nadała mu tytuł doktora honoris causa KUL, który został wręczony w trakcie kongresu.

Zdaniem o. Macieja Zięby w przypadku Jana Pawła II w jego myślenie wpisana była zawsze zasada dialogu, którą uzasadniał teologicznie. Przypomniał dialogi prowadzone przez Jana Pawła II – międzyreligijne spotkania w Asyżu, dialogi ekumeniczne, nie podjęte niestety przez chrześcijan innych wyznań propozycje redefinicji urzędu Piotra, tak, by służyć mógł on jedności, czy spotkania w Castel Gandolfo, których uczestnikami byli w dużej części ludzie niewierzący.

Kard. Kurt Koch, bp Serafin Amielczenkow z Patriarchatu Moskiewskiego oraz bp Jan Cieślar, biskup diecezji warszawskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego debatowali  nad przyszłością ruchu ekumenicznego. Zgodzono się, że najistotniejszym zadaniem na dziś jest nie tyle dialog doktrynalny, na czym koncentrowano się dotychczas, co potrzeba pogłębienia eklezjologii w ramach poszczególnych nurtów chrześcijaństwa. Mówiono też wiele o potrzebie wspólnego świadectwa wobec sekularyzującego się świata.

O wspólnym dziedzictwie Wschodu i Zachodu mówili uczestnicy panelu, w którym wzięli udział: ks. dr Christian Hartl, dyrektor „Renovabis” z Niemiec, ks. dr Manfred Deselaers z Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu, prof. Marek Melnyk z Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie oraz prowadzący prof. Sławomir Żurek z KUL.

Trzeba powrócić do pierwotnej syntezy wiary i rozumu, o co apelowali Jan Paweł II i Benedykt XVI – powiedział kard. Gerhard Müller podczas panelu: „Wiara – dialog – odpowiedzialność”. Z kolei ks. prof. Józef Niewiadomski wieloletni profesor teologii Uniwersytetu w Innsbrucku. Wskazał, że odpowiedzialność wymaga konkretnego obrazu Boga. „Problemem naszych dialogów i logiki rozszerzania dialogów ze wszystkimi, jest zanikanie konkretnego obrazu Boga motywującego wiarę i odpowiedzialność”.

Zaprezentowano także XIV tom wydawanych na KUL Opera Omnia (dzieł wszystkich) Josepha Ratzingera pt. Kazania (cz. 1-3). Kard. Müller przypomniał, że synteza wiary i rozumu była wielkim tematem życia Ratzingera.