Uczciwość i profesjonalizm zadaniem dla kościelnych biur pielgrzymkowych

Kościelne biura pielgrzymkowe muszą uświadomić sobie swoją niepowtarzalność na tle całej branży turystycznej. Jest to wyzwanie duszpasterstwa w drodze wobec osób, które chcą pogłębić swoją wiarę. Trzeba więc budować zaufanie u pielgrzymów poprzez ich profesjonalną i uczciwą obsługę – wskazywano podczas szkolenia podmiotów kościelnych i biur podróży w zakresie organizacji ruchu pielgrzymkowego. Zorganizowano je w środę na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

W spotkaniu wzięli udział przedstawiciele biur pielgrzymkowych i organizatorzy pielgrzymek w wymiarze parafialnym z całego kraju, a także eksperci ruchu turystycznego i teoretycy zagadnień związanych z duszpasterstwem pielgrzymów.

Po wypadku w Chorwacji

W sierpniu w wypadku polskiego autokaru w Chorwacji zginęło 12 osób, a 32 zostały ranne. Autobusem podróżowali pielgrzymi, którzy zmierzali do sanktuarium maryjnego w Medjugorie w Bośni. Kontrola mazowieckiego Urzędu Marszałkowskiego wykazała, że firma, która zorganizowała wyjazd, od lat działa bez odpowiednich zezwoleń.

Obecny na konferencji bp Krzysztof Zadarko, przewodniczący Rady Episkopatu ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek zaznaczył, że tragiczne wydarzenia w Chorwacji nie były impulsem do zorganizowana dzisiejszego spotkania, gdyż było ono planowane od wielu miesięcy. Jednak dodał, że wypadek ten „zmusza nas do refleksji czy rzeczywiście organizatorzy pielgrzymek dopełniają wszystkich regulacji, które powinny sprawić, że pielgrzym, który im się powierza, może się czuć bezpiecznie”.

Nawiązał też do utworzenia na UKSW nowego, funkcjonującego do tego roku akademickiego, kierunku studiów – chrześcijańskiej turystyki religijnej (była o niej mowa na zakończenie spotkania).

– Marzyliśmy już od dawna, aby starania w kierunku zorganizowanego duszpasterstwa pielgrzymów, ale i turystów, miały także kontekst naukowy. Tego wymagają dokumenty Kościoła, które dotyczą turystyki – powiedział bp Krzysztof Zadarko, przewodniczący Rady Episkopatu ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek. Najważniejszym z nich – poinformował – jest dokument Papieskiej Rady ds. Duszpasterstwa Migrantów i Podróżnych zawierający wskazania dla duszpasterstwa turystycznego.

W 2019 r. Konferencja Episkopatu Polski opublikowała przepisy, które regulują usługi turystyczno-pielgrzymkowe na gruncie polskim. Na ukończeniu jest natomiast dokument dotyczący duszpasterstwa pielgrzymów.

– W centrum naszej uwagi stoi z jednej strony turysta, z drugiej pielgrzym. Branża turystyki religijnej rośnie na świecie, zauważamy to także w Polsce. To zostało trochę wstrzymane przez COVID, ta sytuacja dotknęła cały świat. Obserwujemy jednak powolny powrót do dobrej kondycji ruchu turystycznego, w tym ważnej gałęzi, jaką jest turystyka religijna – mówił bp Krzysztof Zadarko, przewodniczący Rady Episkopatu ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek.

Pielgrzymka tylko z nazwy

Szkolenie zorganizowane na UKSW uznał za bardzo ważne, gdyż „okazuje się, że o ile wiemy, co to jest pielgrzymka, a posługując się obiegowymi pojęciami możemy się domyślać czym jest turystyka, kim jest turysta i pielgrzym, to już poruszanie się w świecie przepisów prawa dotyczących organizowana nawet najbardziej pobożnych przedsięwzięć jak pielgrzymka, napotyka na, często niezamierzoną, niewiedzę”.

Bp Zadarko zwrócił też uwagę na narastający problem komercjalizacji wielu usług turystycznych, bez których bardzo często nie można już zorganizować pielgrzymki do miejsc świętych.

Jak wskazał, pytanie czym jest pielgrzymka, jest niby tylko teoretyczne, ale po lekturze przepisów okazuje się, że choć biura są z nazwy „pielgrzymkowe”, to z programu wyjazdu i szczegółów organizacyjnych wynika mnóstwo zastrzeżeń, czy aby nie jest to pielgrzymka tylko z nazwy.

Bywa np., że msza święta zamiast codziennie jest odprawiana tylko na początku i na końcu wyjazdu. Większość czasu wypełnia wprawdzie oprowadzanie po świętych miejscach, ale już to, co mówią przewodnicy w trakcie pielgrzymki, budzi czasem wiele refleksji.

Certyfikacja biur pielgrzymkowych?

Jego zdaniem, dobrym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie swego rodzaju certyfikacji biur pielgrzymkowych. To dawałoby gwarancję, że ich oferta ma charakter rzeczywiście religijny i duchowy, choć nie oznacza zakwestionowania kompetencji świeckich fachowców pracujących przy organizacji pielgrzymek.

Poinformował, że pojawił się pomysł wspólnej inicjatywy strony kościelnej i państwowej: mają to być badania naukowe nad fenomenem turystyki religijnej. – Z tego mają płynąć bardzo konkretne postulaty, które mogą służyć podniesieniu jakości naszej posługi duszpasterskiej. Nie kontroli. Certyfikat kojarzy się z jakąś formą cenzury, która będzie ograniczała ideowość czy spontaniczność części organizatorów. To ma służyć temu, abyśmy zrobili wszystko, żeby ten, kto podejmuje się działalności pielgrzymkowej, odpowiadał oczekiwaniom, nakreślonym przez dokumenty Kościoła – dodał.

„Turystyka religijna to bardzo ważna sfera naszego życia. Są z nią związane osoby i instytucje, które kładą na szali swój wielki autorytet, dlatego nie możemy sobie pozwolić, aby ta sfera podróżowania była narażona na większe ryzyko” – mówił Andrzej Gut-Mostowy, sekretarz stanu w Ministerstwie Sportu i Turystyki.

Zadeklarował też, że dzisiejsza konferencja to „początek wspólnej pracy, aby wypracować takie zmiany legislacyjne, żeby podróżowanie religijne było jak najbardziej bezpieczne”. Jego zdaniem, spotkanie na UKSW mogłoby zaowocować powstaniem stałego zespołu odpowiedzialnego za koordynację działań legislacyjnych, których celem byłoby ulepszenie przepisów dotyczących turystyki pielgrzymkowej realizowanej przez operatorów małej skali, do których zaliczane są podmioty kościelne, takie jak np. parafie.

W skład takiego zespołu z ramienia administracji państwowej mieliby wejść przedstawiciele Polskiej Organizacji Turystycznej oraz eksperci ds. turystyki ze strony kościelnej i rządowej.

„Impreza turystyczna”

Dominik Borek, dyrektor Departamentu Turystyki w Ministerstwie Sportu i Turystyki omówił przepisy prawa turystyki i ich zastosowanie w organizacji pielgrzymek. Punktem odniesienia była ustawa z 2017 r. o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych.

Prelegent wyjaśnił wiele pojęć, które wprowadziła ustawa. Jej treść w dużej mierze jest oparta na wymaganiach unijnych dyrektyw dotyczących prawa turystycznego we wszystkich krajach członkowskich UE.

Kategorie, które w tym kontekście odnoszą się także do organizacji pielgrzymek to m.in. podróżny, organizator pielgrzymki i impreza turystyczna. – Prawodawca unijny założył, że nie będzie definiowany cel podróży. Z punktu widzenia przepisów to czy jest on sportowy, edukacyjny, szkoleniowy lub religijny – nie ma znaczenia. Każdy z tych wyjazdów, przy spełnieniu określonych warunków, może być definiowany jako „impreza turystyczna” – mówił Borek.

Podróżny zaś to każdy, kto podróżuje do miejsca poza swoim stałym miejscem zamieszkania i podróż ta nie jest związana z podjęciem stałej pracy, a jednocześnie korzysta z noclegu. Pielgrzym też zatem będzie traktowany jako podróżny, bo przemieszcza się poza miejsce zamieszkania i korzysta z noclegu

Mianem „imprezy turystycznej” w świetle polskiego prawa określa się połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych, które trwa powyżej 24 godzin. Owe rodzaje usług to przewóz, zakwaterowanie i wypożyczenie pojazdu. Poza nimi są wszystkie inne usługi: przewodnicka, pilota wycieczki, wejścia do muzeów czy obiektu sztuki.

Przedstawiciel Ministerstwa Sportu i Turystyki poinformował, że każdego operatora usług turystycznych i pielgrzymkowych można sprawdzić w specjalnej bazie danych, zwanej Centralną Ewidencją Organizatorów Turystyki i Przedsiębiorców Ułatwiających Nabywanie Powiązanych Usług Turystycznych. Działa ona pod adresem: ewidencja.ufg.pl/ewidencja/obywatel/wyszukiwanie

Obecnie na ok. 4 tys. podmiotów, wpisanych jest w nią ok. 50 biur pielgrzymkowych.

Szanse i zagrożenia

O szansach i zagrożeniach w prowadzeniu biura turystycznego w kontekście organizacji ruchu pielgrzymkowego mówiła Agnieszka Czyż-Mańkowska, dyrektor Biura Pielgrzymkowo-Turystycznego NOMADA. Jak wskazała, po wypadku w Chorwacji nie można już myśleć, że organizacja pielgrzymek nie wymaga usprawnienia. – Podobne wypadki były, są i będą. Mogą pojawić się głosy, że skoro u nas wszystko do tej pory działało dobrze, to po co cokolwiek zmieniać. Jednak musimy zrobić wszystko, aby dopełnić starań o zabezpieczenie pasażerów – podkreśliła.

Prelegentka wskazała, że liczba 50 biur pielgrzymkowych na 40 tys. operatorów turystycznych pokazuje, że ich działalność jest raczej niszowa. Ponadto nie da się ukryć, że na kondycję ruchu pielgrzymkowego negatywnie wpłynęła pandemia. Obecnie cały ruch turystyczny, w tym pielgrzymkowy, odradza się. Jednak można zauważyć, że z różnych powodów klienci częściej decydują się w pierwszej kolejności na wykupienie oferty typowo turystycznej, a rzadziej pielgrzymkowej. Niemniej i tu popyt w najbliższym czasie wzrośnie, choćby ze względu na przyszłoroczne Światowe Dni Młodzieży, na czym skorzystać może np. Fatima.

Prelegentka podkreślała, że pielgrzymka nie jest wyjazdem turystycznym. Składają się na nią bowiem inne elementy programu wyjazdu. Stałym, codziennym, obowiązkowym punktem jest m.in. Msza święta. Pielgrzymka jest związana z przygotowaniem duchowym jego uczestników, jak również odpowiednimi kompetencjami samych organizatorów biura pielgrzymkowego, kierownika i opiekuna czy przewodnika pątników, których nie wymaga się w przypadku zwykłej wycieczki turystycznej.

Jej zdaniem, właśnie ze względu na te kryteria o charakterze duchowym pielgrzymka nie powinna być ofertą dostępną dla wszystkich uczestników rynku turystycznego. Niestety, wiele biur podróży ma w swojej ofercie wyjazdy nazywane pielgrzymkami, które jednak pod względem programu nie mają z nimi wiele wspólnego.

Wśród zagrożeń dla ruchu pielgrzymkowego uznała obecnie m.in. starzenie się wykwalifikowanej kadry opiekunów i przewodników oraz czynniki ekonomiczne, które już w czasie pandemii zmusiły wiele podmiotów do zakończenia działalności. Niestety także rosnąca inflacja powoduje, że rosną koszty wyjazdów a maleje liczba chętnych. – Kursy dolara i euro sprawiają, że nasza oferta jest na wyższym poziomie wydatków. Wyjazd do Ziemi Świętej jest dziś o 2 tys. zł droższy od kosztów sprzed pandemii – poinformowała Czyż-Mańkowska.

Budować zaufanie

Postulowała, aby sektor biur pielgrzymkowych uświadomił sobie swoją niepowtarzalność na tle całej branży turystycznej. – Realizujemy niezwykłe wyzwanie duszpasterstwa w drodze. Pracujemy słowem z osobami, które chcą pogłębić swoją wiarę. Na te obowiązki musimy kłaść nacisk – wskazywała prelegentka, dodając do tego potrzebę wspólnego budowania zaufania dla całej branży pielgrzymkowej, jak i u pielgrzymów poprzez ich profesjonalną i uczciwą obsługę. – Musimy myśleć nie tylko o sobie, w ramach indywidualnych interesów firmy, ale starać się w szerszym zakresie poczuć odpowiedzialność za całą branżę – powiedziała Agnieszka Czyż-Mańkowska.

Ks. prof. dr hab. Maciej Ostrowski, konsultor Rady KEP ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek omówił pokrótce poświęcone pielgrzymowaniu dokumenty kościelne, zarówno Stolicy Apostolskiej, jak i Konferencji Episkopatu Polski, jak również kompetencje kompetencje Rady ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek. Przypomniał, w jakie miejsca wybierają się pielgrzymi (Ziemia Święta, Watykan, sanktuaria maryjne), kto jest zwykle ich opiekunem i kto organizuje takie wyprawy. Wskazał też m.in., że na opiekę duszpasterską pielgrzymi mogą liczyć nie tylko w miejscach docelowych, ale choćby już na lotniskach – na wielu z nich działają kaplice, gdzie w oczekiwaniu na samolot można się pomodlić.

Organizatorem szkolenia był kierunek chrześcijańska turystyka religijna wraz z Radą Konferencji Episkopatu Polski ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek, pod patronatem Ministerstwa Sportu i Turystyki.

Nowy kierunek studiów

Wspomniana podczas szkolenia chrześcijańska turystyka religijna to nowy kierunek na Wydziale Teologicznym UKSW. To jedyne takie studia w Polsce, które łączą przygotowanie religijne i teologiczne z wszystkimi umiejętnościami praktycznymi potrzebnymi do profesjonalnej pracy w branży turystycznej.

Jest w Polsce kilka wydziałów, które kształcą w dziedzinie turystyki, koncentrując się jednak na aspektach rekreacyjnych i praktycznych. Organizatorom nowego kierunku zależało, by ten praktyczny wymiar połączyć z dobrym przygotowaniem od strony religijnej, po to, by wykształcić profesjonalne kadry mogące służyć pielgrzymom i wszystkim osobom, które podejmują turystykę religijną.

Od 2012 r. na Wydziale Teologicznym UKSW w ramach 5-letnich studiów teologicznych funkcjonowała specjalizacja o nazwie Turystyka Krajów Biblijnych. Obecnie studia są krótsze, 3-letnie, a jednocześnie poświęcone tematyce znacznie wykraczającej poza tzw. kraje biblijne.

Pierwszy rok studiów skupiony będzie na turystyce religijnej w Polsce oraz przygotowaniu do wyjazdu do Rzymu. Drugi rok poświęcony jest Izraelowi i Bliskiemu Wschodowi – szeroko rozumianej Ziemi Świętej. Natomiast rok trzeci to temat pielgrzymowania w Europie – sanktuaria maryjne, droga do Santiago de Compostela oraz miejsca związane z podróżami apostolskimi św. Pawła.

W skład kursu wchodzą wiadomości z zakresu prawa, obsługi i organizacji ruchu turystycznego, przepisów celnych, dewizowych itp. Przeprowadzane jest tez szkolenie na lotnisku. W ramach studiów odbywają się liczne wyjazdy do miejsc w Polsce i zagranicą, jest też możliwość odbywania praktyk w kraju i poza nim. Studentów prowadzi wykwalifikowana kadra składająca się z pracowników naukowych Wydziału Teologicznego UKSW, wykładowców z innych wydziałów, wieloletnich praktyków, pilotów wycieczek i autorów książek.