Kościół franciszkanów w Zamościu

Kościół franciszkanów w Zamościu – największa i najbardziej okazała barokowa świątynia w stylu bazylikowym w Pierwszej Rzeczypospolitej góruje nad panoramą renesansowego miasta. Po licznych przebudowach i dostosowywaniu do różnych funkcji niemal całkowicie zatracił pierwotny charakter i formę architektury sakralnej. Kiedy w 1994 roku, po 200 latach kościół został przywrócony do kultu religijnego, powierzono go ponownie Franciszkanom. Prace budowlane rozpoczęto w 2017 r. Rewitalizacja największego XVII – wiecznego barokowego kościoła oo. Franciszkanów w Polsce wciąż jednak wymaga dużych nakładów finansowych.

Historia Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych na Zamojszczyźnie sięga końca XIV w. Wiąże się z osobą arcybiskupa halickiego Jakuba Strepy, który zainicjował powstanie konwentu w Szczebrzeszynie. Franciszkanów sprowadził do Zamościa hetman koronny Jan Zamoyski, osadzając ich przy drewnianym kościele Św. Krzyża na Przedmieściu Lwowskim w 1589 r.

W roku 1637 położono kamień węgielny pod budowę okazałego kościoła w murach miasta. Aktu wmurowania kamienia węgielnego dokonał ordynat Tomasz Zamoyski. Na fundamentach dawnej giełdy kupieckiej wzniesiono wspaniałą trójnawową bazylikę, będącą największą barokową budowlą sakralną w Rzeczypospolitej. Kościół, wspaniale wyposażony przez hojnych fundatorów, przetrwał do roku 1782, w którym zlikwidowano konwent zamojski. Dzięki zabiegom władz zakonnych i ordynata Andrzeja Zamoyskiego Franciszkanie powrócili jeszcze na krótko do swojej świątyni w  1787 r., aby w  1794 r. opuścić mury Zamościa na 200 lat.

Kościół przeznaczony został na potrzeby armii austriackiej. Przez kolejne lata pełnił funkcję lazaretu i magazynu zbożowego. W roku 1821 usunięto wyposażenie wnętrza i całkowicie przebudowano wnętrze kościoła z podziałem na kondygnacje w celu dostosowania do funkcji koszarowej. W roku 1887 zmieniono bryłę kościoła poprzez rozebranie wysokich szczytów, obniżenie dachu nad nawą główną oraz rozebranie sklepienia i zastąpienie go drewnianym stropem. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku wnętrze kościoła przebudowano na kinoteatr. W roku 1946 w części dawnej kruchty i na górnych kondygnacjach podzielonych naw bocznych oraz w rozległych kryptach ulokowano Liceum Sztuk Plastycznych. Obie instytucje funkcjonowały w budynku do czasu zwrócenia go Franciszkanom. Liczne przebudowy doprowadziły do zniszczenia struktury architektonicznej budowli oraz pozbawienia jej charakteru sakralnego. Po likwidacji kościoła jego bogate wyposażenie – monumentalne ołtarze, obrazy, rzeźby, szaty i naczynia liturgiczne uległy rozproszeniu lub zniszczeniu. Spośród wielu wyrobów złotniczych przetrwała jedynie zabytkowa monstrancja (2 połowa XVII w.), której wyjątkowe piękno sprawiło, że nie podzieliła losów pozostałych sreber kościelnych. Zachowały się też częściowo wielkie obrazy ilustrujące sceny z życia Najświętszej Maryi Panny.

Rewitalizacja projektu sięga poziomu 50 %. Prace trwają w podziemiach kościoła (dawnych kryptach), na parterze oraz są rekonstruowane szczyty i fasady kościoła. Wymiar religijny obiektu będzie współbrzmiał z wymiarem edukacyjno-kulturalnym. Podziemia kościoła  zostaną zaadoptowane na ekspozycje dla artystów, prezentacje obyczajowości pochówkowej doby średniowiecza, spotkania z reprezentantami ośrodków naukowych i kulturalnych. W projekcie odbudowy przewidziano także wyposażenie obiektu w organy piszczałkowe dla funkcji liturgicznej i koncertowej. Klasa organów pozwoli na wykonywanie dzieł muzycznych dawnych i współczesnych z udziałem Orkiestry Symfonicznej im. Karola Namysłowskiego w Zamościu.

Franciszkanie – zakon założony przez św. Franciszka z Asyżu w 1209 roku, do którego należeli: św. Antoni z Padwy, św. Bonawentura, św. Maksymilian Maria Kolbe, współcześni męczennicy z Pariacoto w Peru oraz wielu wybitnych uczonych, filozofów i misjonarzy ma przeszło 800-letnią historię. Pierwsi synowie św. Franciszka przybyli na ziemie polskie już w roku 1236, zakładając klasztor we Wrocławiu, a następnie sieć klasztorów w całej Polsce, także w Zamościu. Przed rozbiorem Polski Franciszkanie zamojscy przyczynili się do ożywienia życia religijnego i kulturalnego miasta. Spośród nich rekrutowali się profesorowie Akademii Zamojskiej. Przy kościele istniały liczne bractwa religijne, swoje ołtarze miały też zamojskie cechy.

Franciszkanie w Zamościu należą do Franciszkańskiej Prowincji Matki Bożej Niepokalanej (OFMConv), której głównym sanktuarium jest założony przez św. Maksymiliana Marię Kolbego Niepokalanów. Bracia w Zamościu w roku 2019 przeżywają jubileusz 25 lecia odzyskania kościoła i powrotu do Zamościa. W dniu 25 marca 1994 r. J. E. Ks. Bp Jan Śrutwa z franciszkanami, duchowieństwem i wiernymi celebrował po ok. 200 latach pierwszą Eucharystię w odzyskanym kościele. Wierni z niedowierzaniem przekraczali próg obiektu, że już nie idą do kina na film czy sztukę teatralną, ale na Eucharystię do kościoła.

Fotorelację z odbudowy kościoła można obejrzeć na www.dzieloodbudowy.pl; facebook.com/franciszkanie Zamość.