Kościół rzymskokatolicki w Ukrainie

W dniach 7-9 lipca w Polsce i na Ukrainie odbędą się kościelne obchody 80. rocznicy Zbrodni Wołyńskiej a towarzyszyć im będzie ogłoszenie wspólnego orędzia Kościoła katolickiego w Polsce, Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego i Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie Orędzie „Przebaczenia i pojednania” zostanie podpisane 7 lipca w Warszawie. Z tej okazji przypominamy najważniejsze etapy ponad 30-letniego dialogu polsko-ukraińskiego między Kościołem greckokatolickim w Ukrainie i Kościołem rzymskokatolickim w Polsce.

Z tej okazji publikujemy krótkie dossier na temat Kościoła rzymskokatolickiego w Ukrainie.

Dziś – w przeciwieństwie do czasów, kiedy tereny te należały do Rzeczypospolitej – Kościół rzymskokatolicki jest tam wyznaniem mniejszościowym. Liczy około półtora miliona wiernych, czyli ok. 2,2 proc. mieszkańców – w dużym stopniu są to Polacy.

Pierwszym misjonarzem łacińskim w Kijowie był św. Bruno, benedyktyn, z osiemnastoma braćmi przybyłymi z Niemiec. Schronienie wśród normańskich władców Kijowa znalazł również św. Olaf. Od 1228 roku działalność misyjną prowadził na Rusi Kijowskiej św. Jacek Odrowąż. Pierwszy katolicki kościół misyjny mógł powstać na terenie Kijowa już w wieku XII. Pierwsze biskupstwo łacińskie w Kijowie, prowadzone przez dominikanów, zostało ustanowione w 1321 r.

Drugą misję katolicyzmu w rycie łacińskim na terenach dzisiejszej Ukrainy łączy się jednak z wcieleniem Rusi Czerwonej (1349) i przyległych ziem ruskich do Korony Królestwa Polskiego za Kazimierza Wielkiego i późniejszych. Oprócz biskupstwa łacińskiego erygowanego w Przemyślu już ok. 1340 r., monarcha ten doprowadził do ustanowienia w 1356 r. biskupstw we Włodzimierzu Wołyńskim, Lwowie i Chełmie. Następne ustanowiono diecezje w Łucku (1428) oraz w Kamieńcu Podolskim i Żytomierzu.

W okresie sowieckim Kościół rzymskokatolicki mógł w bardzo ograniczonym zakresie kontynuować swą działalność, a także udzielał pomocy działającym w podziemiu grekokatolikom. Po II wojnie światowej, kiedy przesiedlono większość Polaków do PRL, część naszych rodaków pozostała na obszarze Ukraińskiej SRR. Zostało tam również blisko sześćdziesięciu księży i kilku zakonników. W 1946 roku musiał opuścić swą stolicę biskupią metropolita lwowski Eugeniusz Baziak, władze sowieckie zlikwidowały kurię metropolitalną we Lwowie, seminarium duchowne, szkoły, prasę i organizacje rzymskokatolickie. W latach 1948-53 trwała kolejna fala represji. We Lwowie czynne pozostały Katedra Łacińska i kościół pw. św. Antoniego oraz (do października 1962 roku) kościół św. Marii Magdaleny, a na całej Ukrainie czynnych pozostało kilkanaście świątyń.

W archidiecezji lwowskiej Kościół przetrwał dzięki niezłomnym, bohaterskim kapłanom, jak np. ks. Jan Cieński ze Złoczowa, którego Jan XXIII, na prośbę kard. Stefana Wyszyńskiego, mianował w 1962 r. tajnym biskupem. A 30 września 1967 r. podczas pobytu w Polsce, prymas Wyszyński udzielił mu święceń biskupich. Aż do upadku komunizmu był on jedynym katolickim hierarchą na Ukrainie. Bp Cieński wyświęcił konspiracyjnie kilku kapłanów greckokatolickich i rzymskokatolickich.

Piękną kartę w historii Kościoła lwowskiego zapisał franciszkanin o. Rafał Kiernicki, duszpasterz katedry lwowskiej. Kiedy w 1958 r. pozbawiono go możliwości sprawowania posługi duszpasterskiej, pracował jako stróż w Parku Stryjskim. Spowiadał zamiatając miotłą parkowe alejki. Przy zamkniętych drzwiach odprawiał msze w bocznych kaplicach katedry lwowskiej a także w drugim czynnym lwowskim kościele – św. Antoniego, oraz domach prywatnych i szpitalach. Po reorganizacji katolickich struktur kościelnych na Ukrainie w styczniu 1991 Jan Paweł II mianował o. Rafała biskupem pomocniczym lwowskim.

Niezwykłą postacią był ks. Henryk Mosing, wybitny epidemiolog, bliski współpracownik słynnego prof. Rudolfa Weigla w badaniach nad szczepionką przeciwtyfusową. Po drugiej wojnie światowej nie opuścił Lwowa, łącząc działalność naukową z pracą dobroczynną i ewangelizacyjną. Gdy przebywał w Polsce w 1961, kard. Stefan Wyszyński potajemnie wyświęcił go na kapłana, po czym w największej konspiracji prowadził on działalność duszpasterską na całej Ukrainie i zorganizował tajne seminarium duchowne.

Kościół rzymskokatolicki liczy ok. 1, 5 miliona wiernych i tworzy jedną prowincję – metropolię lwowską, w której skład wchodzą archidiecezja lwowska oraz 6 diecezji: charkowsko-zaporoska, kamieniecko-podolska, kijowsko-żytomierska, łucka, mukaczowska i odesko-symferopolska. Według danych z 2021 na Ukrainie istniały 863 wspólnoty łacińskie, w których posługiwało 474 kapłanów. Episkopat katolicki liczy 13 biskupów, w tym 4 emerytowanych. Od 1992 istnieje Konferencja Biskupia Ukrainy. Obecnie jej przewodniczącym jest biskup łucki Witalij Skomarowski. Te półtora miliona wiernych nie stanowi dużego odsetka mieszkańców Ukrainy, ale można powiedzieć, że Kościół rzymskokatolicki wciąż przeżywa tu wiosnę i nadal się rozwija. Powstają nowe parafie i ośrodki życia zakonnego oraz budowane są kolejne świątynie. Na koniec 2018 istniały też 3 wspólnoty Kościoła ormiańskokatolickiego.