Kościół, wspólnota, dialog – debata w Fundacji Batorego

Kościół, wspólnota, dialog – pod tym hasłem odbyła się dyskusja zorganizowana przez Fundację Batorego. Udział w niej wzięli publicyści i przedstawiciele różnych środowisk, zarówno związani z Kościołem katolickim jak i spoza tej wspólnoty. Spotkanie odbyło się w formie online, tłumaczone było również na język migowy. Dyskusję poprowadził prezes Fundacji im. Stefana Batorego, Edwin Bendyk.

Rozmowę rozpoczęli dłuższymi refleksjami Dominika Kozłowska, red. naczelna miesięcznika ZNAK, prof. Tomasz Polak z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz o. Maciej Zięba, dominikanin.

Dominika Kozłowska zwróciła uwagę na utratę wiarygodności społecznej i moralnej Kościoła instytucjonalnego w Polsce. „Ta utrata wiarygodności przy braku możliwości do przeprowadzenia reformy nie prowadzi do osłabienia siły, znaczenia i wpływu na kwestie społeczno-polityczne Kościoła” – stwierdziła. Jej zdaniem katolicy porzucają Kościół odpychani sposobem działania i językiem przedstawicieli hierarchii.

Kozłowska wskazała, że o konieczności reform Kościoła mówią ludzie wywodzący się z różnych środowisk, jednak według niej Kościół w Polsce jest obecnie niezdolny do żadnej reformy, co zresztą jest globalnym problemem w Kościele. Niepokojące dla publicystki jest zbliżenie Kościoła i ruchów narodowych, podczas gdy narodowcy utożsamiają się ze społecznym wymiarem Kościoła a niekoniecznie z duchowością. „Kościół w Polsce stracił pokolenie młodzieży, Kościół traci też kobiety, co jest zjawiskiem nowym i ciekawym, wartym zbadania” – stwierdziła.

Prof. Tomasz Polak powiedział, że w najmniejszym stopniu Kościół kształtował zbiorową wyobraźnię na poziomie intelektualnym. Zauważył, że duży problem tkwi w języku nie korespondującym z rzeczywistymi wyzwaniami, jakie są obecnie w świecie „Kościoły chrześcijańskie odchodzą od wielkich kwestii związanych z wiarą, a skupiają na strukturze” – ocenił.

Zastanawiając się nad tym, czy możliwe jest odbudowanie zaufania do Kościoła jako instytucji, prof. Polak stwierdził, że w Polsce „reprezentanci instytucji Kościoła nie współdziałają w tym, by odbudować zaufanie, a przeciwnie, intensywnie je podkopują, czego skutki aktualnie widzimy np. na ulicach. Przywołał dyskusje o eutanazji w niemieckiej publicznej telewizji i postawę przewodniczącego episkopatu Niemiec bp. Georga Baetzinga, którego udział w dyskusji cieszył się dużym uznaniem i stwierdził, że polscy biskupi nie byliby zdolni do takiej debaty.

O. Maciej Zięba OP powiedział, że Kościół w Polsce cierpi na „syndrom tłustego kocura” – zadowolonego, dużego, pławiącego się w cieple JPII, przekonany że nic nie trzeba ruszać ani dokonywać zmian. „Jedyne, na co Kościół pozwala, to kwestie administracyjne i materialne” – wskazał. Sprzyja to pojawianiu się i karierom osób, które nazwał „załatwiaczami spraw”, jako przykład podając ks. Dymera ze Szczecina czy bp. Edwarda Janiaka, przywołując zwłaszcza jego działalność we Wrocławiu.

„Patologie dotyczą paru procent, a atmosfera kocura sprzyja narastaniu patologii” – powiedział, wyrażając przekonanie, że „syndrom kocura” na szczęście już się kończy. Sprzyjają temu pandemia koronawirusa – „kościoły opustoszały i sporo katolików odzwyczaiło się chodzić do kościoła. Księża odkryli, że ludzi może zabraknąć i muszą się mobilizować do działania”.

Dominikanin przywołał również ostatnie protesty dot. wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Wskazał, że duchowni muszą przestać dostrzegać dobro w sojuszu Kościoła z władzą. – Każdy sojusz tronu z ołtarzem jest szkodliwy. Widzimy, że utożsamianie Kościoła z PiS-em powoduje odchodzenie młodych od Kościoła”.

Monika Białkowska z „Przewodnika Katolickiego” stwierdziła, że Kościół już od dawna nie panuje nad zbiorową wyobraźnią. „Marginalizacja Kościoła może być nadzieją. Jeśli jest wyzwaniem, żeby Kościół skupił się na najważniejszym – Jezusie i zbawieniu” – powiedziała.

Paweł Grad z kwartalnika Christianitas wskazał, że w Polsce od zawsze jest obecny ludowy antyklerykalizm, w myśl hasła „dłużej klasztora niż przeora”. Zwrócił uwagę, że trzeba mówić o rzeczywistości, a nie wyobrażeniach. Zauważył konieczność uporządkowania różnych problemów, które wymagają reformy i traktowania ich oddzielnie.

Ks. prof. Alfred Wierzbicki zauważył, że w Kościele zaniedbano przyglądanie się emocjom i myślom wiernych. „Kult Jana Pawła II w postaci kiczowatych pomników to wykwit sarmatyzmu. Używanie Jana Pawła II przeciwko Europie i światu też. Sarmacki kod kulturowy organizuje nasze imaginarium, daje możliwość trwania Kościoła, ale w postaci narodowej sekty” – stwierdził, wskazując, że ta tendencja utrzymuje się od XVII wieku.

„Polska jest krajem, gdzie laicyzacja następuje najgwałtowniej” – zauważył ks. Wierzbicki. „Jakakolwiek reforma instytucji jest konieczna. Ale chodzi o to by Kościół odzyskał podmiotowość jako Kościół, a nie uczyni tego bez świeckich. Największym rakiem jest klerykalizacja. Trzeba zainicjować drogę synodalną w Polsce, domagać się jej nawet wbrew niechęci biskupów” – stwierdził duchowny.

Tomasz Terlikowski ocenił, że dziś trzeba zastanowić się, czy i jak współczesny świat rozumie podstawowe dla Kościoła pojęcia, takie jak ofiara, krzyż, rezygnacja, Boża Opatrzność – czy dostrzega się w nich wartość. „Nie wierzę w to, żeby kopiowanie rozwiązań drogi synodalnej było dla nas, mimo czasem ważnych pytań jakie stawia. Nie chodzi o kopiowanie tego, co daje świat” – stwierdził. Wskazał na konieczność budowania bazy intelektualnej i duchowej, na pojawienie się nowych świętych, jak w czasach Reformacji.

O. Tomasz Dostatni OP zastanawiając się nad możliwością odbudowywania zaufania do Kościoła wskazał na konieczność pogłębienie nurtu kontemplacyjnego, współodpowiedzialność za Kościół, rolę świeckich i rachunek sumienia sprawujących władzę w Kościele, a także wymiar życia intelektualnego i inspirowanie się nauczaniem papieża Franciszka.

Z kolei Michał Szułdrzyński z „Rzeczpospolitej” zauważył, że w latach 70. i 80. Kościół miał siłę przyciągania intelektualistów, nie tylko katolickich, był miejscem ciekawych refleksji i dialogu ze współczesnością, podczas gdy dziś przypomina bardziej grupę rekonstrukcyjną.

Agnieszka Graff wyraziła zaniepokojenie wpływem Kościoła na politykę i społeczeństwo oraz możliwością doprowadzenia przez to Kościoła do „Polexitu”, wyprowadzenia Polski z Unii Europejskiej.

Tomasz Krawczyk z Klubu Jagiellońskiego wskazał, że ostatnia poważna debata teologiczna w Polsce była wokół chrystologicznych problemów przy okazji apostazji Tomasza Polaka. „Kościół utracił zdolność do autorefleksji i oczyszczania się” – stwierdził publicysta.

Piotr Sikora z „Tygodnika Powszechnego” rozróżnił religię od folkloru. „Mamy 8 % wierzących, a reszta to przywiązani do tradycji chrześcijańskiej jako folkloru” – powiedział. Wskazał na niepokojąca obecność „teologii lęku” w duszpasterstwie.

Paweł Rojek z Uniwersytetu Jagiellońskiego na początku stwierdził, że taką debatę powinien organizować polski episkopat. „Kościół w Polsce był trenowany do roli tygrysa a nie kocura. Tu była wielka szansa wypróbowania tego, czy da się pogodzić nowoczesność i katolicyzm” – wskazał. Stwierdził, że Kościół sobie poradzi. Wyraził zaniepokojenie odejściem w niektórych środowiskach od postrzegania chrześcijaństwa jako rzeczywistości mogącej przemieniać świat. Zauważył, że brak dialogu jest ogromną stratą dla każdej ze stron.

Dyskusję obejrzeć można na Youtube.