Krajowe Duszpasterstwo OHP zostanie zlikwidowane

Nowy komendant główny Ochotniczych Hufców Pracy podjął decyzję o likwidacji krajowego duszpasterstwa OHP – informuje Laboratorium Wolności Religijnej, zajmujące się badaniem przypadków naruszania wolności sumienia i wyznania.

Laboratorium Wolności Religijnej podało, że krajowy duszpasterz, ks. prał. Jarosław Sroka, został zwolniony z dniem 31 stycznia 2024 r. „Choć obecność kapelanów przy OHP nie posiada wprost umocowania ustawowego jak ma to miejsce w przypadku kapelanów szpitalnych, wojskowych czy więziennych, usunięcie ich z posługi może stanowić bezpośrednie naruszenie standardu wolności religijnej wynikającego z konstytucji i umów międzynarodowych” – czytamy w analizie LWR.

Ks. Sroka pełnił funkcję krajowego duszpasterza OHP od 2006 r. po powołaniu go na 336. zebraniu plenarnym Konferencji Episkopatu Polski w Poznaniu. Z Ochotniczymi Hufcami Pracy związany działalnością duszpasterską od VI Światowych Dni Młodzieży, które odbyły się w Częstochowie w sierpniu 1991 r. Od 1997 r. kierował Biurem Duszpasterstwa Krajowego OHP.

Pierwszym krajowym duszpasterzem OHP był bp Antoni Długosz.

Zasada bezstronności władz publicznych

Ustęp 2 art. 25 Konstytucji RP stanowi fundamentalną normę prawną, ustanawiającą zasadę bezstronności władz publicznych w sprawach religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Zasada ta oznacza zakaz ingerencji władz publicznych w sferę życia społecznego ukształtowaną przez wyznawane przez obywateli religie, przyjęte poglądy filozoficzne i światopoglądowe. Konsekwencją tej zasady jest obowiązek władz publicznych do zapewnienia obywatelom swobodnej ekspresji swoich przekonań w przestrzeni publicznej.

Za sprzeczne z zasadą bezstronności należy uznać wszelkie działania władz publicznych, zarówno na etapie stanowienia prawa, jak i jego stosowania, które opierają się na kryterium stosunku obywateli do religii, światopoglądu czy filozofii. Konstytucyjna zasada bezstronności władz publicznych oznacza, że państwo nie powinno angażować się w promowanie ani religii, ani postawy laickiej. Zakłada tym samym, że władze publiczne nie powinny ani uszczuplać, ani rozszerzać zakresu obecności religii czy ideologii laickiej w państwie.

Duszpasterstwo OHP działało w Polsce nieprzerwanie od 33 lat. Jego funkcjonowanie nigdy nie zostało prawnie zakwestionowane w kontekście potencjalnego naruszania wolności religijnej. Warto w tym kontekście podkreślić także, iż zwolnieni ze stosunku pracy kapelanowi zaproponowali dalszą posługę w drodze wolontariatu (zatem bez obciążeń finansowych dla budżetu państwa), co spotkało się z odmową komendanta OHP. Likwidację duszpasterstwa OHP można zatem interpretować jako działanie na rzecz laicyzacji, stanowiące naruszenie konstytucyjnej zasady bezstronności władz publicznych.

Prawo do korzystania z pomocy religijnej

Art. 53 ust. 2 Konstytucji RP stanowi, że „wolność religii obejmuje także (…) prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują”. Specyfika funkcjonowania OHP (często utrudniony dostęp do tradycyjnych form duszpasterstwa szkolnego) uzasadnia istnienie specjalnego duszpasterstwa w postaci kapelanii. Ponad 30-letnia tradycja obecności kapelanów w OHP świadczy o potrzebie i społecznej akceptacji tej instytucji. Instytucja kapelana posiada wielowiekową tradycję zarówno w Polsce, jak i innych krajach. Posiada także umocowanie w kluczowych traktatach międzynarodowych (m.in. w art. 2 przyjętej w Genewie w dniu 22 sierpnia 1864 roku Konwencji w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących wskazano: „Personel szpitali i ambulansów obejmujący intendenturę, służby zdrowia, administracji i transportu rannych jako też kapelanów korzystać będzie z dobrodziejstw neutralności, o ile będzie spełniał swe funkcje i póki będą ranni wymagający starania i pomocy”). Oczywiście bezsprzeczne umocowanie międzynarodowe. jak i na gruncie prawa polskiego posiadają kapelanie wojskowe, przyszpitalne czy więzienne, jednakże jeśli także w kontekście działalności Ochotniczych Hufców Pracy działa ona nieprzerwanie od 33 lat, świadczy to o konsensusie społecznym odnośnie do potrzeby ich funkcjonowania.

W Polsce obowiązuje model przyjaznego rozdziału państwa i kościoła, w którym instytucja kapelanów jest głęboko zakorzeniona w kulturze prawnej. Nagłe usunięcie kapelanów OHP bez odpowiedniego procesu legislacyjnego i debaty publicznej narusza ten model i stwarza niebezpieczny precedens. Ewentualna próba zmiany tak fundamentalnego elementu powinna mieć charakter ustrojowy, a nie być rezultatem jednoosobowej decyzji organu wykonawczego.

Zespół Laboratorium Wolności Religijnej stwierdza, że likwidacja Krajowego Duszpasterstwa OHP bez rzetelnej analizy prawnej i społecznej budzi poważne obawy o respektowanie wolności religijnej. Decyzja ta narusza konstytucyjne prawo do korzystania z pomocy religijnej i stwarza niebezpieczny precedens dyskryminacji osób wierzących. Należy dążyć do wypracowania rozwiązania uwzględniającego potrzeby i prawa wszystkich obywateli, niezależnie od ich światopoglądu.

—

Laboratorium Wolności Religijnej powstało w 2020 r. w ramach Fundacji Pro Futuro Theologiae, działającej przy Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jego głównym celem jest działalność na rzecz ochrony wolności sumienia i religii. Realizowana jest ona poprzez działania prewencyjne i profilaktyczne, a także różnego rodzaju inicjatywy edukacyjne służące przeciwdziałaniu naruszeniom wolności sumienia i religii oraz dyskryminacji chrześcijan ze względu na wyznawaną religię.

Laboratorium podejmuje aktywność związaną z monitorowaniem oraz reagowaniem na wszelkiego rodzaju przejawy dyskryminacji na tle przynależności wyznaniowej. W tym celu corocznie przygotowywany jest raport przedstawiający przypadki naruszenia prawa do wolności religijnej na terenie Polski. Jego opracowanie w oparciu o analizę zebranych danych, wraz z ukazaniem tendencji i zmian w stosunku do roku poprzedniego oraz w odniesieniu do skali zjawiska w wybranych krajach europejskich, odbywa się pod koniec każdego roku kalendarzowego.