O „ustawie Kamilka” i społecznych aspektach pedofilii na sympozjum z okazji 10-lecia COD

„Zbrodnia czynów pedofilnych. Aspekty społeczne, terapeutyczne i prawne” – to tytuł sympozjum, które odbyło się dziś w Krakowie w związku z 10. rocznicą  powstania Centrum Ochrony Dziecka. W pierwszej części spotkania Monika Horna – Cieślak, Rzeczniczka Praw Dziecka, przedstawiła wybrane rozwiązania dotyczące ochrony dzieci, wprowadzone w ramach tzw. „ustawy Kamilka”. Uczestnicy panelu nt. społecznych aspektów pedofilii mówili natomiast o tym, jak trudno jest oszacować skalę zjawiska wykorzystania seksualnego małoletnich – i w Polsce, i w Kościele w Polsce. Zwracali też uwagę na potrzebę prewencji, właściwej edukacji nt. zagrożeń oraz na konieczność podjęcia odpowiedzialności w stosunku do osób skrzywdzonych.

O. Adam Żak, dyrektor COD odczytał zebranym list papieża Franciszka. Papież podkreślał w nim doniosłość misji podjętej przez COD w duchu Chrystusa, który zbliża się do cierpiących. „Dziękuję wam za nieustanne zaangażowanie i świadectwo nadziei, które ofiarujecie (…) Módlmy się razem, aby ta wasza służba nadal przynosiła owoce uzdrowienia i pokoju” – napisał papież.

Za minione dziesięciolecie i za działalność COD podziękował również Prymas abp Wojciech Polak. Jak podkreślił, świętowanie jubileuszu ma charakter namysłu i refleksji, po to, by można było dalej jak najlepiej służyć skrzywdzonym.

Część merytoryczną sympozjum rozpoczęło wystąpienie Rzeczniczki Praw Dziecka. Monika Horna – Cieślak dziękując za działalność COD przypomniała, że sama jest uczennicą Centrum. Podkreśliła też, że tzw. ustawa Kamilka, czyli nowelizacja szeregu ustaw dotyczących ochrony małoletnich, jest w dużej mierze owocem inspiracji COD. – Pisałyśmy ją razem z sędzią Agnieszką Matysek, też absolwentką COD – powiedziała.

RPD poinformowała też, że dziś w Ministerstwie Sprawiedliwości powołany zostanie interdyscyplinarny Zespół ds. Analizy Śmiertelnych i Ciężkich Przypadków Krzywdzenia Dzieci. W skład zespołu wejdą specjaliści z dziedziny prawa, pediatrii, psychiatrii, psychologii, socjologii i resocjalizacji. Zadaniem zespołu będzie przygotowywanie raportów analizujących ciężkie przypadki krzywdzenia dzieci. Będą to analizy poszczególnych przypadków, ale także analizy odnoszące się do tego, jak działa cały system ochrony dzieci. Monika Horna – Cieślak wyraziła nadzieję, że pierwszą badaną sprawą będzie sprawa Kamilka. Podkreśliła też, że niestety nie każdy przypadek będzie poddawany takiej analizie, gdyż skala przemocy wobec dzieci, zwłaszcza najmłodszych, do 3. roku życia, jest ogromna.

Monika Horna – Cieślak przedstawiła następnie wybrane rozwiązania wprowadzone w ramach „ustawy Kamilka”. Poinformowała, że w myśl nowych przepisów, każda osoba pracująca z dziećmi i w bezpośrednim kontakcie z dziećmi powinna być sprawdzana w rejestrze sprawców przestępstw, w tym przestępstw seksualnych. Dotyczy to również obywateli innych państw lub osób przebywających wcześniej zagranicą.

Podkreśliła też, ze wszystkie instytucje mające kontakt z dziećmi muszą mieć ścisłą procedurę reagowania w sytuacji, gdy jest choćby podejrzenie, że dziecku dzieje się krzywda. Muszą również wypracować standardy ochrony małoletnich określające bezpieczne relacje między dziećmi a pracownikami danej placówki lub osobami z nią związanymi. Zwróciła uwagę na znaczenie wyznaczenia konkretnej osoby odpowiedzialnej za podejmowanie ewentualnej interwencji. Mówiła również o tym, że standardy określają sposób udzielania wsparcia dziecku tak, by nie zostało ono samo ze swoim problemem. Jak zaznaczyła, standardy powinny być wdrożone do 15 sierpnia br.

RPD mówiła też m.in. o krajowym planie walki z przemocą wobec dzieci, przyjętym już 17 października 2023 r. oraz krajowym planie walki z przemocą seksualną wobec dzieci, który wciąż czeka na wprowadzenie.

Pierwszy panel, który odbył się w ramach sympozjum dotyczył społecznych aspektów pedofilii. Wzięli w nim udział dr Monika Sajkowska, była wieloletnia prezes Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę oraz Sławomir Nowotny z Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego. Rozmowę poprowadził o. dr Krzysztof Biel SJ, kierownik Katedry Pedagogiki Resocjalizacyjnej Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Ignatianum.

Uczestnicy próbowali przybliżyć zebranym skalę zjawiska seksualnego wykorzystywania dzieci. Podkreślali, że dotarcie do wiedzy na temat tej skali nie jest łatwe.

Dr Sajkowska zwróciła uwagę, że podstawą tej wiedzy są statystyki policyjne dotyczące zgłoszeń tych przestępstw, co jest oczywiście „wierzchołkiem góry lodowej”. Poinformowała, że w ostatniej dekadzie poziom tych zgłoszeń jest względnie stabilny i wynosi ok 5 tys. pokrzywdzonych dzieci rocznie. Jak zaznaczyła, trudno na tej podstawie stwierdzić, czy zjawisko się wzmaga czy też maleje.

Zaznaczyła, że Fundacja DDS cyklicznie co 5 lat prowadzi badania polegające na anonimowych ankietach w reprezentatywnej grupie dzieci i młodzieży w wieku od 11 do 17 lat.  Ostatnie tego rodzaju badanie wskazało, że doświadczenie molestowania z kontaktem miało ok 8 proc. badanych (w poprzedniej ankiecie 7 proc.) natomiast bez kontaktu 26 proc. respondentów.

Sławomir Nowotny mówił o badaniu skali wykorzystania seksualnego małoletnich w Kościele. Podkreślił, że Kościół jest jedyną instytucją społeczną, która podjęła trud zbadania skali tego zjawiska. Zadanie to podjęte zostało przez ISKK. Od 2014 r. zaczęto zbierać informacje w diecezjach i zakonach męskich o zgłoszonych przypadkach wykorzystania seksualnego.

– Jak dotąd odbyło się 5 kwerend. Katalogujemy zgłoszenia m.in. pod względem wiarygodności czy czasu popełnienia przestępstwa (najwcześniejszy zgłoszony czyn dotyczy roku 1955) – mówił Sławomir Nowotny. Zaznaczył, że dane dotyczą też płci osób skrzywdzonych, ich wieku, wieku w momencie skrzywdzenia, relacji z Kościołem w momencie skrzywdzenia oraz miejsca, w którym doszło do skrzywdzenia.

– Staramy się też identyfikować przypadki obwinionych o więcej niż jeden czyn w stosunku do więcej niż jednego pokrzywdzonego – mówił socjolog. Jak podkreślił, podobnie jak to wynika z badań przeprowadzanych zagranicą, blisko 1/3 pierwszych przypadków wykorzystania małoletniego zdarza się w ciągu pierwszych pięciu lat kapłaństwa lub życia zakonnego danego duchownego, blisko 50 proc. – w ciągu pierwszych 10 lat.

Poinformował, że w planach ISKK jest przeprowadzenie badań pogłębionych nt. motywów kierujących osobami skrzywdzonymi, by przestępstwo zgłosić. Pogłębienie badań być może pozwoli na pewne oszacowanie skali zjawiska.

ISKK planuje też badania biograficzne dotyczące duchownych obwinionych, po to, by zorientować się w jakich okolicznościach rozwoju „kariery” duchownego pojawiają się te problemy.

Uczestnicy panelu zwracali też uwagę na znaczenie dobrze prowadzonej edukacji dzieci na temat potencjalnych zagrożeń, wzmacniania ich asertywności i umiejętności unikania ryzyka oraz szukania wsparcia.

Była mowa również o odpowiedzialności, która wiąże się z naprawianiem szkód. Jak wygląda ta odpowiedzialność ze strony Kościoła? Paneliści zwracali uwagę, jak istotne jest oddanie głosu osobom skrzywdzonym i wysłuchanie ich. Istotne jest również udzielenie odpowiedzi na pytania – co się wydarzyło, dlaczego, kto o tym wiedział, kto temu nie przeciwdziałał, kto ukrywał.

O. Biel przywołując przypowieść o Dobrym Pasterzu zaznaczył, że w Kościele zaistniała poniekąd sytuacja odwrotna: Kościół czeka, że zranieni się zgłoszą zamiast iść i ich szukać. Podkreślił, że oczyszczenie powinno polegać na pokazaniu tego co ukryte, na prawdzie, na odbudowie zaufania i wspólnoty. Powinna też zostać wyrażona prośba o wybaczenie, choć nie wiadomo czy zostanie ono udzielone.

Sympozjum pt. „Zbrodnia czynów pedofilnych. Aspekty społeczne, terapeutyczne i prawne” zorganizowane zostało przez Katedrę Pedagogiki Resocjalizacyjnej Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie  oraz Centrum Ochrony Dziecka. W gronie uczestników znaleźli się m.in. Prymas Polski abp Wojciech Polak, delegat KEP ds. ochrony dzieci i młodzieży, Monika Horna – Cieślak, Rzeczniczka Praw Dziecka, b. premier prof. Hanna Suchocka, o. prof. Tomasz Homa, rektor Uniwersytetu Ignatianum oraz o. dr. Adam Żak, dyrektor COD.

Sympozjum odbyło się na Uniwersytecie Ignatianum w Krakowie. W spotkaniu uczestniczyło (stacjonarnie i online) ok. 400 osób.