Łk 24,1-35: Jezus – Mesjasz, który cierpiał mękę i umarł, aby wejść do Chwały Boga

Tekst w przekładzie Biblii Tysiąclecia (wyd.5)

1 W pierwszy dzień tygodnia poszły skoro świt do grobu, niosąc przygotowane wonności. 2 Kamień od grobu zastały odsunięty. 3 A skoro weszły, nie znalazły ciała Pana Jezusa. 4 Gdy wobec tego były bezradne, nagle stanęło przed nimi dwóch mężczyzn w lśniących szatach. 5 Przestraszone, pochyliły twarze ku ziemi, lecz tamci rzekli do nich: «Dlaczego szukacie żyjącego wśród umarłych? 6 Nie ma Go tutaj; zmartwychwstał. Przypomnijcie sobie, jak wam mówił, będąc jeszcze w Galilei: 7 „Syn Człowieczy musi być wydany w ręce grzeszników i ukrzyżowany, lecz trzeciego dnia zmartwychwstanie”». 8 Wtedy przypomniały sobie Jego słowa 9 i wróciły od grobu, oznajmiły to wszystko Jedenastu i wszystkim pozostałym. 10 A były to: Maria Magdalena, Joanna i Maria, matka Jakuba; i inne z nimi opowiadały to Apostołom. 11 Lecz słowa te wydały im się czczą gadaniną i nie dali im wiary. 12 Jednakże Piotr wybrał się i pobiegł do grobu; schyliwszy się, ujrzał same tylko płótna. I wrócił do siebie, dziwiąc się temu, co się stało. 13 Tego samego dnia dwaj z nich byli w drodze do wsi, zwanej Emaus, oddalonej sześćdziesiąt stadiów od Jerozolimy. 14 Rozmawiali oni z sobą o tym wszystkim, co się wydarzyło. 15 Gdy tak rozmawiali i rozprawiali z sobą, sam Jezus przybliżył się i szedł z nimi. 16 Lecz oczy ich były niejako na uwięzi, tak że Go nie poznali. 17 On zaś ich zapytał: «Cóż to za rozmowy prowadzicie z sobą w drodze?» Zatrzymali się smutni. 18 A jeden z nich, imieniem Kleofas, odpowiedział Mu: «Ty jesteś chyba jedynym z przebywających w Jerozolimie, który nie wie, co się tam w tych dniach stało». 19 Zapytał ich: «Cóż takiego?» Odpowiedzieli Mu: «To, co się stało z Jezusem Nazarejczykiem, który był prorokiem potężnym w czynie i słowie wobec Boga i całego ludu; 20 jak arcykapłani i nasi przywódcy wydali Go na śmierć i ukrzyżowali. 21 A myśmy się spodziewali, że On właśnie miał wyzwolić Izraela. Tak, a po tym wszystkim dziś już trzeci dzień, jak się to stało. 22 Nadto jeszcze niektóre z naszych kobiet przeraziły nas: były rano u grobu, 23 a nie znalazłszy Jego ciała, wróciły i opowiedziały, że miały widzenie aniołów, którzy zapewniają, iż On żyje. 24 Poszli niektórzy z naszych do grobu i zastali wszystko tak, jak kobiety opowiadały, ale Jego nie widzieli». 25 Na to On rzekł do nich: «O nierozumni, jak nieskore są wasze serca do wierzenia we wszystko, co powiedzieli prorocy! 26 Czyż Mesjasz nie miał tego cierpieć, aby wejść do swej chwały?» 27 I zaczynając od Mojżesza poprzez wszystkich proroków wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego. 28 Tak przybliżyli się do wsi, do której zdążali, a On okazywał, jakoby miał iść dalej. 29 Lecz przymusili Go, mówiąc: «Zostań z nami, gdyż ma się ku wieczorowi i dzień się już nachylił». Wszedł więc, aby zostać z nimi. 30 Gdy zajął z nimi miejsce u stołu, wziął chleb, odmówił błogosławieństwo, połamał go i dawał im. 31 Wtedy oczy im się otworzyły i poznali Go, lecz On zniknął im z oczu. 32 I mówili nawzajem do siebie: «Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?» 33 W tej samej godzinie wybrali się i wrócili do Jerozolimy. Tam zastali zebranych Jedenastu i innych z nimi, 34 którzy im oznajmili: «Pan rzeczywiście zmartwychwstał i ukazał się Szymonowi». 35 Oni również opowiadali, co ich spotkało w drodze, i jak Go poznali przy łamaniu chleba.

Krytyka literacka

W jednostce tekstualnej 24,1-35 z łatwością można wydzielić dwie mniejsze perykopy. Są to: 1) ww. 1-12 oraz 2) ww. 13-35. W takiej kolejności zostaną one omówione poniżej.

1.Odkrycie przez kobiety pustego grobu Jezusa (24,1-12)

Tradycja i redakcja

Redagując perykopę 24,1-12 Łk skorzystał z Mk 16,1-8 i potraktował ją jako wstęp do dwóch opisów objawień Jezusa zmartwychwstałego (25,13-35 i 36-49). Dokonał w dostępnym mu tekście wielu modyfikacji dla uwiarygodnienia go i spójności według własnych założeń teologicznych. Tekst Łk ma wyraźny sens apologetyczny: ma uzasadnić wiarę pierwszych chrześcijan w zmartwychwstanie Jezusa. Dyskutowany w. 12 należy uznać za autentyczny i Łukaszowy. Z pewnością nie jest on streszczeniem opowiadania z J 20,3-10, ponieważ tekst ten jeszcze nie istniał, gdy Łukasz pisał swą Ewangelię. Łk mógł znać pochodzącą z kręgów Janowych ustną tradycję o wizycie Piotra w grobie.

Gatunek i struktura literacka

Choć egzegeci w opowiadaniu dopatrują się różnych gatunków literackich, to najbardziej trafne wydaje się opowiadanie o zwiastowaniu. Istotnie punktem centralnym jest tu orędzie dwóch młodzieńców, którzy występują jako świadkowie zmartwychwstania Jezusa. Struktura literacka perykopy przedstawia się następująco: 1) odkrycie pustego grobu przez kobiety (ww.1-3); 2) pojawienie się dwóch młodzieńców w lśniących szatach (ww.4-5a); 3) orędzie młodzieńców (ww.5b-7); 4) przekazanie orędzia apostołom (ww. 8-11); 5) wizyta Piotra w pustym grobie (w. 12).

Historyczność

Łk przejmując perykopę od Mk i opracowując ją według własnych założeń teologicznych nie zmienił istotnych elementów historycznych: wczesnym rankiem po szabacie kobiety odkryły pusty grób Jezusa i miały wizję jakiejś postaci, do której usłyszały orędzie o zmartwychwstaniu, otrzymując zadanie przekazania tej prawdy innym. Należy pamiętać, że wrogowie chrześcijan od samego początku istnienia Kościoła nie negowali faktu, że grób Jezusa jest pusty. Pojawiały się jedynie w różnych środowiskach próby takiej interpretacji, która kwestionowała zmartwychwstanie Jezusa. Orędzie teologiczne Łukaszowa perykopa 24,1-12, posiada głębokie przesłanie, odsłaniając teologię trzeciego Ewangelisty. Odkryty przez grupę imiennych i bezimiennych kobiet pusty grób, posiadał jedynie funkcję znaku. Dopiero głoszone kobietom w grobie orędzie dwóch mężczyzn w lśniących szatach (w. 4), tj. wysłanników Boga, niewątpliwie serce ewangelicznej narracji, rozbudza w nich pewność oraz rodzi wiarę. Ogłaszając prawdę o zmartwychwstaniu, Boży posłańcy przypomnieli kobietom galilejskie zapowiedzi Jezusa o Jego męce i zmartwychwstaniu: „Syn Człowieczy musi być wydany w ręce grzeszników i ukrzyżowany, lecz trzeciego dnia zmartwychwstanie” (w. 7). Słowa te były proroctwem w ustach Jezusa. Ta konieczność Chrystusowego cierpienia i śmierci krzyżowej stała się treścią wielkanocnego orędzia, które kobiety usłyszały ponownie, pamiętając to z Galilei. One muszą uwierzyć, iż tak jak wypełniła się pierwsza część zapowiedzi, tzn. Jego męka i śmierć, tak teraz w świetle pustego grobu i orędzia dwóch mężczyzn – posłańców Boga, wypełniło się Jego proroctwo o zmartwychwstaniu. To właśnie one przeżywają tę chwilę. Im jako pierwszym dane było usłyszeć słowa o zmartwychwstaniu Jezusa. Pogrzebany Jezus, który leżał w grobie, żyje! Tym samym złamał moc śmierci, którą symbolizuje pusty już odtąd grób. Pusty grób, orędzie niebieskich posłańców i słowa zapowiedzi Chrystusa, które pamiętają kobiety z czasów Jego działalności ewangelizacyjnej w Galilei – oto Łukaszowe „narzędzia” potwierdzające fakt zmartwychwstania Jezusa. Łukasz pragnął, aby wiadomość Bożych posłańców: „zmartwychwstał” (w. 6), będąca fundamentem chrześcijaństwa, została jako pierwszym powierzona kobietom. To one, pełnią rolę naocznych świadków wydarzeń paschalnych. Pamiętają galilejskie zapowiedzi Jezusa, ponieważ tam były i je słyszały, dochodząc do właściwego zrozumienia faktu zmartwychwstania. Maria Magdalena, Joanna, Maria Jakubowa i wszystkie pozostałe, w poranek wielkanocny, obecne przy pustym grobie i nie posiadając żadnego nakazu od niebieskich posłańców, pobiegły z żarem w sercu, aby opowiedzieć wszystko, czego doświadczyły. One uwierzyły, że Jezus prawdziwie zmartwychwstał w przeciwieństwie do niedowierzenia Jedenastu i pozostałych. Stały się pierwszymi heroldami prawdy o zmartwychwstaniu. Łukasz, malując taki ich obraz, pragnął, abyśmy widzieli w nich niezawodne uczennice i wierne chrześcijanki, ale też doniosłą rolę, jaką pełnić będą we wspólnocie wierzących.

2.Spotkanie Zmartwychwstałego w drodze do Emaus (24,13-35)

Tradycja i redakcja

Perykopa ta stanowi materiał własny (Sondergut) Łk. Wzmianki o tym wydarzeniu posiada też Mk 16,12-13, ale tekst ten jest późniejszy od ewangelii Łk. Wspomnienia o tym spotkaniu, opierające się na opowieści samych uczniów biorących w nim udział (zob. 24,15), prawdopodobnie były przechowywane w gminie jerozolimskiej, z która Łk miał kontakt (por. Dz 21,17n). Styl i słownictwo jest typowe Łk, co wskazuje, że Łk przejął od gminy jerozolimskiej ustną tradycję o uczniach idących do Emaus i na jej bazie zredagował długie opowiadanie.

Gatunek i struktura literacka

Opowiadanie o uczniach idących do Emaus jest podobne do opisów epifanii ST. Choć uzasadnione jest również uwzględniając dynamikę narracyjną określenie go literackim rodzajem dramatu. Spośród wielu proponowanych struktur literackich całego opowiadania, przyjmujemy strukturę liturgiczną, tzn. 1)Wstęp (ww.13-16); 2) Rozmowa uczniów z Jezusem (ww. 17-27); 3) Uczta w Emaus (ww. 28-30); 4) Zakończenie (ww. 31-35). Historyczność potwierdza informacja dotycząca Emaus i jego położenia 60 stadiów od Jerozolimy (w. 13), dalej, że jeden z uczniów miał na imię Kleofas (w.18), wreszcie fakt, że obaj uczniowie nie należeli do kolegium apostolskiego i w Kościele pierwotnym nie byli autorytatywnymi świadkami zmartwychwstania Jezusa. Zatem przyczyną, dla której Łk opisał to wydarzenie musiało być historyczne doświadczenie tych postaci. Na koniec perykopy (w. 35) apostołowie oświadczają uczniom: Pan prawdziwie zmartwychwstał i ukazał się Szymonowi. Choć żadna z ewangelii nie opowiada o tym wydarzeniu, to jego historyczność potwierdza wyznanie wiary pierwszego Kościoła, przekazane przez Pawła (1 Kor 15,5). Te elementy mogą potwierdzać, że Łk opowiadanie o uczniach zmierzających do Emaus zaczerpnął ze wspomnień Kościoła jerozolimskiego, ale opracował je zgodnie ze swoim stylem i swoją teologią.

Orędzie teologiczne

Ukazuje drogę w dochodzeniu uczniów do wiary w zmartwychwstałego Jezusa. To pierwsze objawienie się Zmartwychwstałego opisane przez Łukasza, mające miejsce tego samego dnia wielkanocnego, gdy dwaj uczniowie są w drodze do pewnej wsi. Są nimi ci „inni”, którzy usłyszeli od kobiet informacje o pustym grobie, lecz nie uwierzyli (24,9-11). Nie widząc powodu, aby pozostawać w Jerozolimie, postanowili wrócić do domu i idą do Emaus, wioski oddalonej około 60 stadiów od miasta. Podczas ich drogi, gdy rozprawiają, w burzliwej dyskusji, co wydarzyło się w tych dniach w Jerozolimie, przyłącza się do nich zmartwychwstały Jezus. „Lecz – jak podaje Łukasz- oczy ich były jakby przyćmione, tak że Go nie rozpoznali” (w.16). Nieznajomy towarzysz wędrówki pyta ich, o rozmowy prowadzone przez nich w drodze. Ich smutne twarze odsłaniają prawdę, że są rozgoryczeni i zrezygnowani śmiercią Jezusa. Upadły wszystkie ich nadzieje pokładane w Jego osobie. Mówiąc o Nazarejczyku widzą w nim jedynie proroka, a wraz z Jego śmiercią przez ukrzyżowanie zostały porzucone ich nadzieje na to, że On wyzwoli Izraela. Nie przekonały ich również doniesienia kobiet (24,9). I chociaż niektórzy uczniowie, jak Piotr (24,12), potwierdzili, że grób był pusty, to Jego nie widzieli. Uczniom zmierzającym do Emaus brakuje zatem wiary w to, że Jezus żyje, wskrzeszony z martwych. Łukasz podaje, że w tym momencie następuje odwrócenie ról. Teraz to nieznajomy Wędrowiec, ganiąc uczniów, że ich serca nie są skłonne do wierzenia (w. 25), zaczyna im wyjaśniać głębię wydarzeń, których nie rozumieją. Jezus przypomina uczniom to, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego (w.17), pragnąc skłonić uczniów do przyjęcia prawdy, że poznanie Jego osoby i zrozumienia Jego posłannictwa nie jest możliwe bez znajomości i rozumienia ST, oraz wszystkich etapów przygotowania ludzkości na przyjście Zbawiciela. To, że Mesjasz miał cierpieć i umrzeć, aby wszedł do Chwały Boga. Końcową jednak rolę w dochodzeniu uczniów do wiary w zmartwychwstałego Pana odegrała wieczerza, na którą zaprosili uczniowie Wędrowca. Łukasz opisuje ją zaledwie jednym zdaniem, ale wszystkie zawarte w niej gesty i słowa (błogosławieństwo, połamanie chleba i podanie uczniom) są niezmiernie ważne i przywołują na pamięć ustanowienie Eucharystii. Łukasz podkreśla, że w momencie gdy Jezus łamał chleb „otworzyły im się oczy i rozpoznali Go [Jezusa]. Lecz On stał się dla nich niewidzialny” (w. 31). Ryt zatem łamanego chleba pozwolił uczniom przezwyciężyć duchową ślepotę i rozpoznać zmartwychwstałego Pana. Łukaszowe opowiadanie o uczniach idących do Emaus prowadzi nas do życia Kościoła i wyjaśnia, dlaczego tak ważne są w nim: słowo Boże i Eucharystia. Ostateczne rozpoznanie Jezusa przez uczniów musiało najpierw przebyć długą drogę dochodzenia do wiary: od doświadczenia fizycznej obecności nieznajomego Wędrowca podróży, poprzez słuchanie Jego słowa i przypomnienie Pism, aż do łamania chleba i odczucia duchowej obecności Jezusa. W celebrowaniu Eucharystii chrześcijanie spotykają te same znaki: słuchają słowa Bożego, zgłębiają jego sens, starają się je zrozumieć i wprowadzić w życie, potem zanoszą do Boga modlitwy dziękczynne i błagalne, a na koniec przyjmują połamany chleb i doświadczają w sobie niewidzialnej obecności Chrystusa.

Myśli (komentarz) Ojców Kościoła

św. Ignacy Antiocheński (ok.30-ok.107 po Chr.): „Jezus Chrystus naprawdę powstał z martwych. To Jego Ojciec wskrzesił. Ojciec również na Jego podobieństwo i nas, wierzących w Niego, wskrzesi w Jezusie Chrystusie, poza którym nie ma dla nas prawdziwego życia” (List do Kościoła w Tralleis).

Meliton z Sardes (+180 po Chr. ): „Ja jestem Chrystusem, który śmierć zniweczył; to Ja odniosłem zwycięstwo nad wrogiem, zdeptałem piekło, związałem mocarza, a człowieka wyniosłem na wysokości niebieskie” (Homilia paschalna).

św. Efrem Syryjczyk (+373 po Chr.): „Śmierć zabiła Pana w Jego ludzkim ciele, ale tą samą bronią On odniósł nad nią zwycięstwo. Ukryło się Bóstwo pod zasłoną człowieczeństwa i tak stanęło przed śmiercią, ona zaś zabiła i sama została zabita: zabiła życie przyrodzone, ale z kolei ją zabiło życie nadprzyrodzone” (Kazanie o Panu naszym).

św. Leon Wielki (+461 po Chr.): „Bo mając udział w Ciele i Krwi Chrystusa, przemieniamy się w Tego, którego pożywamy. Mamy więc stale nosić w naszym ciele i duchu Tego, w którym umarliśmy i zostaliśmy pogrzebani, lecz również powstaliśmy z martwych” (Kazanie 12 o Męce).

św. Maksym (580-662 po Chr.): „Zmartwychwstanie Chrystusa daje życie zmarłym, przebaczenie grzesznikom, a Chwałę świętym” (Kazanie 53).

Wpływ komentowanego tekstu z Łk na literaturę, poezję, malarstwo, muzykę

Fot. Wikipedia

Fot. Wikipedia

Fot. Wikipedia

Maciej Józef Kononowicz (1912-1986), polski poeta, Etiudy z Wielkiego Tygodnia I
Drogi nasze codziennie wiodą do Emaus,
Co dnia tysiące braci mijamy w pośpiechu –
Wśród nich i Ciebie, Jezu nierozpoznawany,
Który dźwigasz na barkach ciężar naszych grzechów.

Drogi nasze codziennie wiodą do Emaus –
Zbyt ciężko Cię rozpoznać i ciężko uwierzyć,
żeś zawsze jest kaleką, starcem lub nędzarzem
uporczywym, natrętnym i tragicznie biednym.

Drogi nasze codziennie wiodą do Emaus –
Rozprawiamy o Tobie uczenie i tkliwie:
Słyszysz nas i – z nadzieją krzyżem przejście grodząc-
Prosisz o cyrenejską przysługę i… milkniesz.

Drogi nasze codziennie wiodą do Emaus –
Wstępujemy do świątyń, by ujrzeć Cię w Hostii,
Aby móc Cię poznać w bliźnich, co mijają,
By wykupić się z trudnej ofiary: z miłości.

Popularna pieśń wielkanocna „Chrystus zmartwychwstan jest”, pochodząca z XIV w., nawiązuje do wydarzeń opisanych w Łk 24, 1-35.

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy

Św. Jan Paweł II (1920-2005): „Na naszej drodze, pełnej pytań, niepokojów, nieraz także bolesnych rozczarowań, Boski Wędrowiec nadal przyłącza się do nas i nam towarzyszy, prowadząc nas przez wyjaśnianie Pism do zrozumienia Bożych tajemnic. Kiedy spotkanie staje się pełne, miejsce światła słowa zajmuje światło płynące z „Chleba życia”, przez który Chrystus wypełnia w najdoskonalszy sposób swą obietnicę, że „będzie z nami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (List apostolski „Mane nobiscum Domine”).

Benedykt XVI (1920-2022): „Sławimy Boga, który stał się człowiekiem, cierpiał, umarł
i został pogrzebany, i zmartwychwstał. Świętujemy ostateczne zwycięstwo Stwórcy i Jego stworzenia. Świętujemy ten dzień jako początek i zarazem jako kres naszego życia. Świętujemy go, ponieważ teraz, dzięki Zmartwychwstałemu, w definitywny sposób okazuje się, że rozum jest silniejszy od tego, co nierozumne, prawda jest silniejsza od kłamstwa, miłość jest silniejsza od śmierci. Świętujemy pierwszy dzień, ponieważ wiemy, że mroczna smuga, która przenika stworzenie, nie pozostaje na zawsze. Świętujemy go, ponieważ wiemy, że teraz ostatecznie okazuje się prawdziwe to, co zostało powiedziane na końcu opowiadania o stworzeniu: «Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre» (Rdz 1, 31)” (Homilia w Wigilię Paschalną z 2011 r.).

Franciszek (1936-): „Ileż smutków, ileż klęsk, ileż niepowodzeń jest w życiu każdego człowieka! W gruncie rzeczy wszyscy jesteśmy trochę tacy, jak ci dwaj uczniowie. Ileż razy w życiu żywiliśmy nadzieję, ile razy czuliśmy się niemal na skraju szczęścia, a potem okazało się, że jesteśmy rozczarowani na ziemi. Ale Jezus idzie razem ze wszystkimi ludźmi przygnębionymi, kroczącymi ze spuszczoną głową. I idąc z nimi, w sposób dyskretny, potrafi przywrócić im nadzieję” (Rzym, Katecheza Środowa, 24 maja 2017 r.).

Św. Josemaria Escriva de Balaguer (1902-1975): „Jezus wędruje u boku tych dwóch mężczyzn, którzy stracili prawie całą nadzieję, tak iż życie zaczyna wydawać się im pozbawione sensu. Rozumie ich ból przenika ich serca, przekazuje im coś z życia, które w Nim jest” (To Chrystus przechodzi 105).

Kilka pytań czy problemów do refleksji:

• Niewiasty poczuły się przy grobie bezradne, kiedy zobaczyły, że nie ma tam ciała Jezusa. Takie same uczucia towarzyszyły uczniom zmierzającym do Emaus. Jakie sytuacje z mojego życia powodują/powodowały, że jestem bezradny? Czy oddaję tę bezradność Jezusowi?
• Choć uczniowie Jezusa nie wierzyli temu, co mówiły kobiety, Piotr wyruszył do grobu. Co nim powodowało? Tego nie wiemy – Ewangelia milczy na ten temat. Dlaczego zatem ja, choć świat nie daje wiary Jezusowi, jestem przy Nim, spotykam się z Nim na modlitwie, w Jego słowie, sakramentach? Dlaczego zmierzam tak jak Piotr do Chrystusa?
• Uczniowie z Emaus wiązali z misją Chrystusa wielkie nadzieje, a tu nagle przyszło rozczarowanie – wydaje się im, że Jezus ich zawiódł. Jakie mam w życiu marzenia, plany, ambicje? Czy nie sprzeciwiają się pokorze, którą głosił Jezus? Jak przeżywam porażki i zawody życiowe?
• Jezus przyjął zaproszenie uczniów do wspólnego stołu. Jak wygląda w mojej rodzinie wspólnota modlitwy, stołu, pracy, odpoczynku? Czy mam świadomość, że od tej wspólnoty zależy jedność i miłość w rodzinie – wręcz obecność Pana?

Modlitwa

Zmartwychwstały Panie, w dniu swojego zwycięstwa pokazałeś, że jesteś blisko ludzkich spraw. Nie zostawiasz nas w bezradności, cierpliwie wysłuchujesz tego, co jest w naszych sercach. Dałeś się poznać uczniom w słowie Bożym i w łamaniu chleba. Dziękujemy Ci za Twoją prawdziwą obecność w Piśmie Świętym i w Eucharystii. Umocnij naszą wiarę
i spraw, byśmy wobec świata z odwagą głosili: „Pan rzeczywiście zmartwychwstał” i jest z nami. Bądź błogosławiony o Chryste, nasze Życie i Zmartwychwstanie!