Łk 5,27-6,11: Jezus miłosierny – Pan szabatu i uzdrowiciel

Tekst Łk 5,27-6,11 według V wydania Biblii Tysiąclecia

5, 27 Potem wyszedł i zobaczył celnika, imieniem Lewi, siedzącego w komorze celnej. Rzekł do niego: «Pójdź za Mną!» 28 On zostawił wszystko, wstał i chodził za Nim.
29 Potem Lewi wyprawił dla Niego wielkie przyjęcie u siebie w domu; a była spora liczba celników oraz innych, którzy zasiadali z nimi do stołu. 30 Na to szemrali faryzeusze i uczeni ich w Piśmie i mówili do Jego uczniów: «Dlaczego jecie i pijecie z celnikami
i grzesznikami?» 31 Lecz Jezus im odpowiedział: «Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają. 32 Nie przyszedłem wezwać do nawrócenia sprawiedliwych, lecz grzeszników».
33 Wówczas oni rzekli do Niego: «Uczniowie Jana dużo poszczą i modły odprawiają, tak samo uczniowie faryzeuszów; Twoi zaś jedzą i piją». 34 Jezus rzekł do nich: «Czy możecie gości weselnych nakłonić do postu, dopóki pan młody jest z nimi? 35 Lecz przyjdzie czas kiedy zabiorą im pana młodego, i wtedy, w owe dni, będą pościli». 36 Opowiedział im też przypowieść: «Nikt nie przyszywa do starego ubrania jako łaty tego, co oderwie od nowego; w przeciwnym razie i nowe podrze, i łata z nowego nie nada się do starego. 37 Nikt też młodego wina nie wlewa do starych bukłaków; w przeciwnym razie młode wino rozerwie bukłaki i samo wycieknie, i bukłaki się zepsują. 38 Lecz młode wino należy lać do nowych bukłaków. 39 Kto się napił starego wina, nie chce potem młodego – mówi bowiem: „Stare jest lepsze”». 6, 1 W pewien szabat przechodził wśród zbóż, a uczniowie zrywali kłosy i wykruszając je rękami, jedli. 2 Na to niektórzy z faryzeuszów mówili: «Czemu czynicie to, czego nie wolno czynić w szabat?» 3 Wtedy Jezus rzekł im w odpowiedzi: «Nawet tegoście nie czytali, co uczynił Dawid, gdy był głodny on i jego ludzie? 4 Jak wszedł do domu Bożego i wziąwszy chleby pokładne, sam jadł i dał swoim ludziom? Chociaż samym tylko kapłanom wolno je spożywać». 5 I dodał: «Syn Człowieczy jest panem szabatu». 6 W inny szabat wszedł do synagogi i nauczał. A był tam człowiek, który miał uschłą prawą rękę. 7 Uczeni zaś w Piśmie i faryzeusze śledzili Go, czy w szabat uzdrawia, żeby znaleźć powód do oskarżenia Go. 8 On wszakże znał ich myśli i rzekł do człowieka, który miał uschłą rękę: «Podnieś się i stań na środku!» Podniósł się i stanął. 9 Wtedy Jezus rzekł do nich: «Pytam was: Czy wolno w szabat dobrze czynić, czy wolno źle czynić; życie ocalić czy zniszczyć?» 10 I spojrzawszy wkoło po wszystkich, rzekł do człowieka: «Wyciągnij rękę!» Uczynił to i jego ręka stała się znów zdrowa. 11 Oni zaś wpadli w szał i naradzali się między sobą, co by uczynić Jezusowi.

Krytyka literacka

W ramach narracji 5,27-6,11 z łatwością daje się wydzielić cztery jednostki mniejsze: 5,27-32; 5,33-39; 6,1-5 oraz 6,6-11.

Powołanie Lewiego (5,27-32): Struktura perykopy zawiera następujące elementy: 1. Powołanie Lewiego (ww. 27-28); 2. Spór Jezusa z faryzeuszami i uczonymi w Piśmie. Tradycja i redakcja Perykopa ta należy do tzw. potrójnej tradycji. Posiadają ją wszyscy Synoptycy. Łk oparł swoje opowiadanie na Mk. Skrócił je i zmienił stylistycznie. Dodał od siebie kilka szczegółów. Historia Opowiadanie to nosi w sobie wszelkie znamiona historyczności, końcowa zaś sentencja (ww. 31-32) pochodzi od samego Jezusa. Wymowa teologiczna Łukasz w perykopie o powołaniu celnika Lewiego (Łk 5,27-32) raz jeszcze w pełni odsłania osobę, cel i orędzie głoszone przez samego Jezusa: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, ale ci, którzy się źle mają” (w. 31), „Nie przyszedłem wezwać do nawrócenia sprawiedliwych, lecz grzeszników” (w. 32). Istotnie Lewi z racji swego zawodu jako celnik, uważany był za grzesznika przez mistrzów ortodoksji i sądy ludowe. Poborcy podatkowi współpracując z okupantem, tj. żądając podatków dla Rzymian, byli uważani za złodziei z racji wyzysku i korupcji. Jezus powołując Lewiego do grona uczniów i przyjmując zaproszenie na przyjęcie do jego domu,  dawał do zrozumienia, że Bóg nie wyklucza nikogo, kto szczerze Go szuka i podąża za Nim, a tym samym nawraca się i otwiera na Boże miłosierdzie. Perykopa przeciwstawia pełną otwartości postawę Jezusa, który w osobie celnika Lewiego – przyszłego apostoła Mateusza – wzywa grzeszników do nawrócenia oraz samowystarczalną postawę uczonych w Piśmie i faryzeuszy,  zapatrzonych w siebie i ich prawny purytanizm pozbawiony ducha. To zestawienie dwóch typów religijności: prawdziwej opartej na miłosierdziu Bożym i fałszywej, sprowadzonej do ludzkiej <sprawiedliwości>, która wynagradza się sama.

Sprawa postów (5,33-39): Struktura perykopy zawiera następujące elementy: 1. Pytanie faryzeuszów, dotyczące praktyki postu (w.33); 2. Odpowiedź Jezusa składająca się z: a) pytania zawierającego obraz przyjęcia weselnego (ww. 34-35); b) przypowieść o łacie oraz starym i nowym ubraniu (w.36); c) przypowieść o młodym winie i starych bukłakach (ww.37-38); d) przypowieść o piciu wina (w. 39).  Tradycja i redakcja Również ta perykopa należy do potrójnej tradycji. Łk przejął tekst Mk i nieco go skrócił, ale też zradykalizował. Widać to wyraźnie na przykładzie przypowieści o łacie. Historia  Chociaż sam kontekst dyskusji Jezusa z faryzeuszami ukazany przez Łk nie jest historyczny, zaś sama treść zawartych w narracji wypowiedzi pochodzi od Jezusa. Wymowa teologiczna W perykopie 5,33-39 wychodząc od pytania o post (w. 33) i posługując się dwoma przypowieściami: nowej łacie (w. 36) oraz nowym winie (ww. 37-39),  Jezus kategorycznie potwierdza radykalną nowość Ewangelii (nowe wino, nowe bukłaki), która musi mieć pierwszeństwo przed starymi instytucjami mojżeszowymi. W ten sposób Jezus rozstrzyga kontrowersyjne pytanie, które zadają mu uczeni w Piśmie i faryzeusze: „Uczniowie Jana dużo poszczą i modły odprawiają, tak samo uczniowie faryzeuszów; Twoi zaś jedzą i piją” (w. 33). Łukasz ukazuje tu punkt rozbieżności między młodym Kościołem a starym judaizmem. Jezus  nawiązując do obrazu wesela wypracowanego przez proroków (Ozeasz),  ogłasza się nowym Oblubieńcem nowego małżeństwa Boga ze swoim nowym ludem, tj. Kościołem.  Perykopa ta stawia nam pytania: czy jesteśmy w stanie pomieścić i rozesłać nowe wino królestwa, jak młoda oblubienica Chrystusa, która codziennie się odnawia? A może jesteśmy zużyci jak stare ubranie, któremu w żaden sposób nie można wstrzyknąć młodości? Czy jesteśmy miłośnikami transakcji i umów, czyli naprawiania i łatania naszego chrześcijaństwa, nie wybierając radykalnej nowości ewangelii?

Łuskanie kłosów w szabat (6,1-5): Struktura perykopy zawiera następujące elementy: 1. Przedstawienie okoliczności sporu (w.1); 2. Pytanie faryzeuszów, dotyczące łamania szabatu (w.2); 3. Odpowiedź Jezusa (ww. 3-5): a) pytanie nawiązujące do historii Dawida (ww.3-4); b) twierdzenie dotyczące autorytetu Jezusa (w. 5). Tradycja i redakcja Także ta perykopa należy do potrójnej tradycji. Łk zachował w niej układ Mk i poprawił znacznie jego styl. Historia Perykopa doskonale ukazuje sytuację życiową samego Jezusa. Jezus odnosił się krytycznie do ówczesnej interpretacji przepisów o szabacie, a  Jego postawę przejmowali też uczniowie. Chrześcijanie zaś odnajdywali w niej prawdę, że w świetle Dobrej Nowiny Jezusa faryzejska interpretacja dnia szabatu straciła już swą aktualność. Wymowa teologiczna Zrywanie przez uczniów kłosów zbóż w szabat, stało się przyczyną sporu pomiędzy Jezusem a faryzeuszami, opisanego przez Łukasza w narracji 6,1-5. Czyniąc to uczniowie, nie złamali żadnego z nakazów Prawa Mojżeszowego, które zezwalało na zbieranie winogron i kłosów pszenicy przechodząc przez pole sąsiada, ale jeden z 39 zakazów, do których odnosiła się tradycja rabiniczna, nakazująca bezwzględny sobotni odpoczynek. To właśnie  z  tego powodu zgorszeni postawą uczniów Jezusa faryzeusze pytali: Dlaczego robią to, czego nie wolno było czynić w szabat? Słysząc ich Jezus, stanął po stronie swoich uczniów i  przypominał oskarżycielom przykład Dawida i jego ludu, którzy głodni,  uciekając przed Saulem, weszli do świątyni i jedli chleby pokładne, które mogli spożywać jedynie kapłani. Do tego historycznego argumentu, ważnego dla każdego prawa, Jezus dodał swój autorytet, przywołując tytuł mesjański „Syn Człowieczy”. Wynikało z niego, że On jako „Syn Człowieczy” i „Pan szabatu” może skorygować wyjaśnienia swoich komentatorów i tradycje rabiniczne w odniesieniu do odpoczynku szabatowego, tak jak uczynił to z postem.

Uzdrowienie w szabat (6,6-11): Struktura perykopy zawiera następujące elementy: 1. Przedstawienie okoliczności sporu (w. 6); 2. Zastrzeżenia faryzeuszów dotyczące łamania szabatu przez Jezusa (w. 7); 3. Wypowiedź Jezusa (ww. 8-10): a) polecenie skierowane do człowieka z uschłą ręką (w. 8); b) pytanie o sposób świętowania szabatu (w. 9); c) uzdrowienie człowieka z uschłą ręką (w. 10); 4. Narada uczonych w Piśmie i faryzeuszów (w. 11).  Tradycja i redakcja Perykopa stanowi ostatni z pięciu tzw. galilejskich sporów Jezusa przekazanych przez Synoptyków. Bazą dla Łk był tekst Mk, który stylistycznie wygładził oraz w kilku miejscach zmienił. Historia Ze względu na świętość szabatu i rygorystyczną tradycję, opowiadanie o uzdrowieniu w tym dniu i do tego w synagodze nie mogło mieć miejsca.  Nie może być jednak traktowane jako wytwór fantazji pierwotnej wspólnoty chrześcijan. Stoi za nim konkretne wydarzenie z życia Jezusa, który nie czuje się skrępowany żadnymi przepisami prawnymi nierespektującymi rzeczywistego dobra człowieka.  Wymowa teologiczna Trzeci Ewangelista w narracji 6,6-11 ukazuje kolejną kontrowersję wokół szabatu. Tym razem uczeni w Piśmie i faryzeusze obserwowali  Jezusa, czy dokona w synagodze uzdrowienia człowieka z uschłą ręką podczas świętowania szabatu, aby znaleźć tym samym oskarżenie przeciwko Niemu. Jezus znając doskonale ich myśli jeszcze przed dokonanym cudem uzdrowienia, zadał im pytanie: Czy wolno w szabat dobrze czynić, czy wolno źle czynić; życie ocalić czy zniszczyć? (w. 9). Jeśli szabat upamiętniał wyzwolenie z Egiptu, czy był lepszy sposób na jego uczczenie niż uwolnienie człowieka od choroby? Błędnie oddając cześć i uwielbienie Bogu uczeni w Piśmie i faryzeusze sprzeciwiali się uzdrowieniom Jezusa w szabat, pomimo że autoryzowali uratowanie życia zwierzęcej ofiary wypadku. Jezus, dokonując cudu uzdrowienia w szabat, dowiódł po raz kolejny, że uczeni w Piśmie i faryzeusze ​​będąc gorliwymi sługami prawa, dalecy byli od zrozumienia prawdy, że chwałą Boga jest żyjący ​​człowiek.

Myśli i komentarze Ojców Kościoła

Św. Ignacy Antiocheński (ok. 30- 108):„Ci, którzy trwali w dawnym porządku, przeszli do nowej nadziei i nie zachowują już szabatu, ale święcą dzień Pański, dzień, w którym nasze życie zostało pobłogosławione przez Chrystusa i przez Jego śmierć” (Epistula ad Magnesios, 9.1).

Św. Ireneusz (ok. 140 – ok. 202): „Jakiż lekarz, chcąc wyleczyć chorego, będzie spełniał pragnienia chorego, a nie postępował zgodnie z zasadami sztuki medycznej? Otóż Pan przyszedł na ziemię właśnie jak lekarz do chorych, jak sam potwierdza, mówiąc: „Nie potrzebują lekarza zdrowi, lecz ci, którzy się źle mają. Nie przyszedłem powołać sprawiedliwych, ale grzeszników” (Przeciw herezjom 3,5,2).

Św. Hieronim (+420):„Przez stare szaty i stare bukłaki trzeba rozumieć uczonych w Piśmie
i faryzeuszy. Nie da się ich naprawić cząstką ewangelicznej prawdy, bo wynikłoby z tego jeszcze większe zniszczenie. Tak próbowali Galaci, którzy chcieli wlać nowe wino w stare bukłaki, to znaczy połączyć nakazy Ewangelii z przepisami Prawa” (2018 styczeń 15 | Myśl duchowa (myslduchowa.pl).

Wpływ komentowanego tekstu z Łk na literaturę, poezję, malarstwo, muzykę

Galeria zdjęć (4 zdjęć)

Muzyka

Muzycy inspirowali się tekstem o powołaniu Lewiego.

Hulaszczy tryb życia powołanego później przez Jezusa Lewiego przedstawia Jacek Kaczmarski w swej piosence Powołanie świętego Mateusza (inspiracja obrazem Caravaggia): Powołanie świętego Mateusza www.kaczmarski.art.pl

Poezja

Wiersz Adama Zagajewskiego ukazuje Apostoła pogrążonego w pracy i obowiązkach celnika, do którego przychodzi Jezus: ADAM ZAGAJEWSKI, Wiersze (zeszytyliterackie.pl)

Aktualizacja orędzia teologicznego perykopy

Katechizm Kościoła Katolickiego: „Pamiętaj, abyś dzień święty święcił: „Niedziela wyraźnie różni się od szabatu, po którym następuje chronologicznie – co tydzień; dla chrześcijan zastępuje szabat z jego przepisem obrzędowym. Przez Paschę Chrystusa niedziela wypełnia duchową prawdę szabatu żydowskiego i zapowiada wieczny odpoczynek człowieka w Bogu. Kult oparty na prawie przygotowywał misterium Chrystusa, a to, co było w nim praktykowane, było w pewnym sensie figurą odnoszącą się do Chrystusa” (KKK 2175).

Benedykt XVI: „Ewangeliczny fragment (…) opowiada, że gdy Jezus siedział przy stole w domu celnika Lewiego, faryzeusze i uczniowie Jana Chrzciciela zapytali Go, dlaczego Jego uczniowie nie poszczą, jak oni. Jezus odpowiedział, że goście weselni nie mogą pościć, dopóki pan młody jest z nimi. Będą pościć, kiedy zabraknie wśród nich pana młodego (por. Mk 2,18-20). Wypowiadając te słowa, Chrystus objawia swoją tożsamość Mesjasza, Oblubieńca Izraela, który przyszedł świętować zaślubiny ze swym ludem. Ci, którzy Go rozpoznają i przyjmują z wiarą, radują się. Jednak musi On zostać odrzucony i zabity właśnie przez swoich – wtedy, w czasie Jego męki i śmierci, nadejdzie godzina żałoby i postu” (Rozważanie przed modlitwą „Anioł Pański” 26.02.2006).

List Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego Młode wino, nowe bukłaki. Życie konsekrowane od Soboru Watykańskiego II i wyzwania nadal otwarte. Ukierunkowania: „Jezus wielokrotnie przestrzegał swoich uczniów przed tendencją, jaką jest sprowadzanie nowego przesłania ewangelicznego do starych przyzwyczajeń, bo to grozi zredukowaniem go do czystego powtarzania ethosu. [poprzez ten przekaz] wraz z parabolą o młodym winie, które powinno być wlane do nowych bukłaków, jesteśmy wezwani do tego, by dać się kierować logiką błogosławieństw. kazanie na Górze to magna charta drogi każdego ucznia: Słyszeliście, że powiedziano… ale Ja wam powiadam (por. Mt 5, 21. 27. 33. 38. 43). Skoro jest to kierunek, w którym mamy iść, pan przestrzega nas jednocześnie przed niebezpieczeństwem legalistycznego odwrotu: Strzeżcie się… (Mk 8, 15; Mt 16, 11; Łk 12, 15). Całość słów i gestów Jezusa przynagla nieustannie do nieskończonego otwarcia na nowość Królestwa. pierwszym krokiem tego otwarcia jest rozeznanie i odrzucenie wszystkiego tego, co pozostaje w sprzeczności z zasadniczymi wartościami wierności Bogu, która wyraża się poprzez dyspozycyjność w służbie: Nie tak będzie między wami (por. Mk 10, 43). Życie Pana Jezusa jest historią nowej praktyki, w której zakorzenia się nowe życie Jego uczniów, powołanych do tego, aby byli wrażliwi na nowe logiki i nowe priorytety wskazane przez ewangelię” (Watykan 2017).

Kilka pytań czy problemów do refleksji

• Czy jest we mnie radość z tego, że Bóg przebacza mi i innym grzechy, że przychodzi do mnie w sakramentach, słowie Bożym? Czy potrafię się z tego cieszyć jak Lewi?
• Jakie miejsce w moim życiu zajmuje post? Jest przykrym obowiązkiem, czy zrezygnowaniem z czegoś z miłości do Pana?
• Jak świętuję dzień świąteczny? Czy jest w nim miejsce dla Boga i człowieka?
• Jezus uzdrawia człowieka z uschłą ręką. Co w moim życiu jest uschnięte, bez życia, a chciałbym, by Jezus to uzdrowił? Relacja z Bogiem, drugim człowiekiem, a może dolegliwość fizyczna…

Modlitwa

Niech naszą odpowiedzią na usłyszane słowo Boże będzie modlitwa Psalmem 92 przeznaczonym na dzień szabatu:

1 Psalm. Pieśń. Na dzień szabatu.
2 Dobrze jest dziękować Panu
i śpiewać imieniu Twemu, o Najwyższy:
3 głosić z rana Twoją łaskawość,
a wierność Twoją nocami,
4 na harfie dziesięciostrunnej i lirze
i pieśnią przy dźwiękach cytry.
5 Bo rozradowałeś mnie, Panie, Twoimi czynami,
cieszę się dziełami rąk Twoich.

6 Jakże wielkie są dzieła Twe, Panie,
bardzo głębokie Twe myśli!
7 Człowiek nierozumny ich nie zna,
a głupiec ich nie pojmuje.
8 Chociaż występni plenią się jak zielsko
i złoczyńcy jaśnieją przepychem,
i tak [idą] na wieczną zagładę.
9 Ty zaś, o Panie, na wieki jesteś wywyższony.
10 Bo oto wrogowie Twoi, Panie,
bo oto wrogowie Twoi poginą,
rozproszą się wszyscy złoczyńcy.

11 Wywyższyłeś mój róg jak u bawołu,
skropiłeś mnie świeżym olejkiem.
12 Oko moje patrzy na nieprzyjaciół,
<tych, co powstają na mnie>.
Słuchają moje uszy moich przeciwników.
13 Sprawiedliwy zakwitnie jak palma,
rozrośnie się jak cedr na Libanie.
14 Zasadzeni w domu Pańskim
rozkwitną na dziedzińcach naszego Boga.
15 Wydadzą owoc nawet i w starości,
pełni soków i zawsze żywotni,
16 aby świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy,
moja Skała, nie ma w Nim nieprawości.

Oprac. Ks. dr  Jacek Kucharski i Seminarzyści WSD Radom