Obchody 100. rocznicy obrony Płocka przed bolszewikami

Eucharystia w intencji Ojczyzny w bazylice katedralnej pod przewodnictwem biskupa płockiego Piotra Libery, odsłonięcie tablicy pamiątkowej 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego i plener artystyczny Obrony Płocka 1920 roku – zaplanowano 15 sierpnia w Płocku, z okazji 100. rocznicy obrony miasta przed bolszewikami. Płock za bohaterską obronę został odznaczony przez marszałka Józefa Piłsudskiego Krzyżem Walecznych.

W 100. rocznicę obrony Płocka przed bolszewikami i w Święto Wojska Polskiego 15 sierpnia uroczystości rozpoczną się o godz. 9.30 – złożeniem kwiatów przed pomnikami Marszałka Józefa Piłsudskiego, Władysława Broniewskiego (żołnierza Legionów Polskich) i kolumną Zwycięskich Obrońców Płocka w 1920 r. na Placu Narutowicza.

O godz. 10.00 w bazylice katedralnej sprawowana będzie Eucharystia w intencji Ojczyzny. Eucharystii będzie przewodniczył i homilię wygłosi biskup płocki Piotr Libera. Muzycznie uświetni ją Chór Pueri et Puellae Cantores Plocenses. Następnie uczestnicy zgromadzenia liturgicznego złożą kwiaty na Bratniej Ziemi (to miejsce złożenia ziemi z płockich barykad z wojny polsko-bolszewickiej) koło katedry.

O godzinie 11:30 rozpoczną się uroczystości przy Płycie Nieznanego Żołnierza: hymn państwowy, wystąpienie prezydenta miasta Andrzeja Nowakowskiego, odsłonięcie tablicy pamiątkowej 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego, złożenie kwiatów.

Na terenie Centrum Organizacji Pozarządowych w Płocku (ul. Misjonarska 22) w godzinach 11:00-18:00 odbędzie się plener artystyczny Obrony Płocka 1920 roku: warsztaty ceramiczne, stolarskie, tkackie, rysunku i wypalania ceramiki (Płocka akademia rękodzieła).

W Książnicy Płockiej im. Władysława Broniewskiego o godz. 13.00 nastąpi otwarcie wystawy pt. „Jeziorowscy historią naznaczeni” oraz promocja publikacji „Jeziorowscy historią naznaczeni. Opowieść rodzinna…”. Najsłynniejszym Jeziorowskim był Tadeusz Zygmunt Jeziorowski (urodzony 15 listopada 1908 r., zmarły 4 września 1939 r. nad Widzewem) – harcerz, porucznik pilot Wojska Polskiego. W 1921 r. był najmłodszy odznaczonym Krzyżem Walecznych za męstwo i odwagę w obronie Płocka w wojnie polsko-bolszewickiej. Pośmiertnie został Kawalerem Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari.

Również o godzinie 13:00 na Starym Rynku zaplanowano pokaz konny Szwadronu Honorowego 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego, natomiast o godzinie 20:00 na ul. Tumskiej odbędzie się V Międzynarodowy Bieg Obrońców Płocka 1920 roku (Stowarzyszenie „Płock Biega No Age Limit”).

Organizatorzy rocznicowych obchodów zapraszają także płocczan na spotkania w kolejnych dniach: 17 sierpnia o godz. 20.00 – na Capstrzyk harcerski na Bratniej mogile (ul. Targowa); 18 sierpnia o godzinie 9:00 – złożenie kwiatów przez harcerzy w Miejscach Pamięci Narodowej 1920 roku; o godz. 10:00 – uroczystości w na Cmentarzu Garnizonowym przy ul.. Norbertańskiej, w tym modlitwa za poległych podczas I wojny światowej i obrońców Płocka w 1920 roku, apel pamięci, strzały na wiwat Płockiej Drużyny Kuszniczej i Płockiego Bractwa Kurkowego; o godz 18.00 przy ul. Obrońców Płocka 1920 roku koncert Harcerskiego Zespołu Pieśni i Tańca „Dzieci Płocka”, instalacja graficzno-wizualna, posadzenie dębu upamiętniającego walki w obronie Płocka (Stowarzyszenie Na Rzecz Wspierania Aktywności Seniorów AS); o godzinie 20:00 widowisko historyczno-muzyczne „Obrońcom Płocka 1920” (Stowarzyszenie Przyjaciół Zespołu Pieśni i Tańca „Wisła”).

Imprezami towarzyszącymi będą: w dniach 9-20 sierpnia na Starym Rynku wystawa plenerowa „100-lecie 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego” (Stowarzyszenie Szwadron Honorowy 3. Pułku Szwoleżerów Mazowieckich im. płk. Jana Kozietulskiego); w dniach 12 sierpnia-30 września na Placu Narutowicza wystawa plenerowa „Tadeusz Jeziorowski (1908 – 1939). Bohater dwóch wojen” (Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi); 14 sierpnia przy ul. Obrońców Płocka 1920 nr 20 o godzinie 17:00 – spotkanie z krewnym Tadeusza Jeziorowskiego (Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Aktywności Seniorów AS); w dniach 15-18 sierpnia w godz. 12:00-20.00 na Starym Rynku – Wirtualny Teatr Historii, czyli pokazy filmu „Wiktoria 1920” o Bitwie Warszawskiej w technologii Cinematic VR – 360 stopni 3D (Biuro Programu „Niepodległa”).

Atak bolszewicki na Płock nastąpił 18 sierpnia 1920 r. około godz. 14:00. Załoga wojskowa miasta wykonywała w tym czasie natarcie na pozycje bolszewickie na przedpolu miasta w rejonie Boryszewa i Trzepowa. Szczególnie silne uderzenie spadło na batalion zapasowy 6 pułku piechoty Legionów kpt. Mieczysława Głogowieckiego i spieszony szwadron Tatarskiego pułku ułanów rtm. Włodzimierza Rychtera, atakujących w kierunku Trzepowa. Oba pododdziały zostały rozbite, co otworzyło oddziałom rosyjskim drogę do miasta. Żołnierze polscy i mieszkańcy na widok galopujących kawalerzystów w popłochu uciekali w kierunku mostu i dalej – za Wisłę.

Panikę opanowało kilku oficerów: dowódca przedmościa mjr Janusz Mościcki, kpt. Albert de Buré, rtm. Romuald Borycki, por. Iskander Achmatowicz oraz sanitariuszka Janina Landsberg- Śmieciuszewska, którzy powstrzymywali uciekających żołnierzy i organizowali punkty oporu. W pierwszej fazie walk dużą rolę odegrał oddział żandarmerii wojskowej por. Edwarda Czuruka, który swoimi żandarmami obsadził kluczowe punkty w mieście. Niemal od początku do walki włączyła się 9 kompania telegraficzna jazdy por. Zbigniewa Brodzińskiego. Stopniowo zza Wisły docierały posiłki, stabilizując sytuację w mieście.

Po wtargnięciu do miasta żołnierze bolszewiccy rozbiegli się po domach, rabując i demolując mieszkania, gwałcąc kobiety oraz żądając jedzenia i alkoholu. Ich ofiarą padli mieszkańcy ze wszystkich grup społecznych, narodowościowych i wyznaniowych: bogaci i biedni, Polacy i Żydzi, księża katoliccy i mariawiccy.

W nocy do miasta nadeszły kolejne posiłki, co pozwoliło na podjęcie 19 sierpnia 1920 r. rano działań zaczepnych i stopniowe wypieranie nieprzyjaciela z Płocka. Równocześnie z polskim natarciem dowódca III Korpusu Konnego Gaj Bżyszkian otrzymał rozkaz porzucenia Płocka i natychmiastowego włączenia się do bitwy w rejonie Płońska. W rezultacie 19 sierpnia ok. godz. 11.00 oddziały polskie wyparły bolszewików z miasta.

W czasie walk miasta nie opuścił abp Antoni J. Nowowiejski (1858-1941), ówczesny biskup płocki. Gdy hordy bolszewickie zbliżały się do granic jego diecezji, nakazał podległym sobie duszpasterzom, by trwali na swych posterunkach. Sam także nie opuścił powierzonej sobie owczarni: „W takich razach trzeba być bohaterem” – pisał do wiernych.

W 2018 r., w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, w Płocku odsłonięto pomnik – 10-metrową kolumnę zwieńczoną orłem w koronie – upamiętniający obrońców miasta przed armią bolszewicką w 1920 r. Kolumna stanęła na Placu Gabriela Narutowicza, w miejscu, gdzie mieszkańcy miasta wraz z żołnierzami powstrzymywali natarcie bolszewików. Pomnik zaprojektował Gustaw Zemła. Dzieło powstało z inicjatywy Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Obrońców Płocka 1920 r.