Obchody 82. rocznicy akcji pod Arsenałem

W Warszawie odbyły się obchody 82. rocznicy akcji pod Arsenałem, jednej z najbardziej brawurowych akcji Szarych Szeregów przeprowadzonej w okupowanej stolicy. W intencji uczestników operacji odprawiona została w katedrze polowej Msza św., której przewodniczył ks. ppłk Robert Krzysztofiak, kapelan Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionów „Zośka” i „Parasol”. Po zakończeniu Eucharystii u zbiegu ul. Bielańskiej i Długiej, w historycznym miejscu akcji, odbył się apel pamięci.

Do katedry wprowadzone zostały sztandary wojskowe oraz instytucji kombatanckich i szkół noszących imiona jednostek i bohaterów Armii Krajowej.

W kazaniu ks. ppłk Robert Krzysztofiak przypomniał okoliczności i przebieg akcji pod Arsenałem. – Wspominając bohaterów czasu II wojny, bohaterów Szarych Szeregów, zastanówmy się, czy dobrze wykorzystujemy ofiarę ich życia, ich świadectwo miłości, męstwa oraz świadectwo lojalności – powiedział. Dodał, że „bez pamięci o przodkach, nie można budować dobrej i szlachetnej rzeczywistości oraz naszej przyszłości”.

Kapelan wskazywał, że w niespokojnych czasach, gdy niepokój wkrada się w serca i umysły, należy przypominać sobie o wartościach, na których należy budować i za które można oddać życie. – Trzeba nam nieustannie podnosić swoje umiejętności, działać na rzecz dobra naszej Ojczyzny, by rozkwitała, piękniała i rozwijała się. Tego możemy uczyć się od uczestników akcji pod Arsenałem. Miłości, lojalności, zaufania, jedności, wspólnego działania, umiłowania wartości uniwersalnych i nieprzemijających – przekonywał.

We Mszy św. uczestniczyli żołnierze AK, m.in. mjr Jakub Nowakowski, „Tomasz” z batalionu „Zośka, mjr Leszek Żukowski, ps. „Antek” z batalionu „Chrobry I” i „Łukasiński”, przedstawiciele Jednostki Wojskowej Komandosów z Lublińca, dziedziczącej tradycje batalionów AK oraz Jednostki Wojskowej „Agat”. Obecny był Lech Parell, szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, a także reprezentanci Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionów „Zośka” i „Parasol” oraz harcerze.

Apel pamięci

Po zakończeniu Mszy św. wierni udali się pod budynek Arsenału, gdzie odbył się apel pamięci i ceremonia złożenia kwiatów przy głazie upamiętniającym akcję.

Głos zabrał m.in. Piotr Sikorski ze Społecznego Komitetu Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionów „Zośka” i „Parasol”. – Kolejny raz spotykamy się pod warszawskim Arsenałem w kolejną rocznicę akcji na Długiej, która dopiero po wojnie zaczęła być nazywana akcją pod Arsenałem. Po raz kolejny wspominamy „Rudego”, „Alka”, „Zośkę”, przyjaciół, którzy nie zawahali się ryzykować i poświęcać swoje młode życie dla przyjaciół, dla idei, dla Polski. Jestem głęboko przekonany, że dzisiejsze wyobrażenie akcji pod Arsenałem zawdzięczamy tak naprawdę tym, którzy podjęli w różnym czasie i w różny sposób trud upamiętnienia akcji i przechowania jej w ludzkiej pamięci – powiedział. Wśród tych osób wymienił Aleksandra Kamińskiego, autora „Kamieni na szaniec”, Barbarę Wachowicz, autorkę wielu książek na temat Szarych Szeregów oraz Jana Łomnickiego, reżysera filmu poświęconego odbiciu „Rudego”. Dodał, że współczesne harcerstwo kontynuuje tradycje Szarych Szeregów, organizując rajdy i wydarzenia, które upamiętniają ich heroiczne czyny.

Podczas uroczystości odczytano także list od marszałka Sejmu, Medalami Pro Patriae odznaczone zostały osoby zasłużone w upamiętnianiu żołnierzy Armii Krajowej. Oddano salwę honorową i złożono kwiaty.

Jak doszło do akcji pod Arsenałem?

W nocy z 18 na 19 marca 1943 r. Gestapo aresztowało Henryka Ostrowskiego ps. „Heniek”, komendanta hufca-plutonu Praga Grup Szturmowych Szarych Szeregów. „Heniek” został poddany brutalnemu śledztwu w celu pozyskania informacji o siatce, do której należał. Kilka dni później ta sama grupa Gestapo dokonała aresztowania Jana Bytnara, komendanta hufca-plutonu „Południe”.

W książce Aleksandra Kamińskiego „Kamieniach na szaniec” Ostrowski został przedstawiony jako ten, który załamał się w śledztwie i zdradził Jana Bytnara „Rudego”. Aleksander Kamiński nie dysponował jednak informacjami, że „Heniek” niczego nie zdradził Niemcom, w rzeczywistości wszystkie materiały gestapowcy wydobyli ze znalezionych w jego mieszkaniu notatek. Wmawianie „Rudemu”, że Ostrowski załamał się w śledztwie, było celowe dla wydobycia zeznań od Jana Bytnara.

Akcją odbicia „Rudego” dowodzili Stanisław Broniewski „Orsza”, a bezpośrednio Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Wcześniej musiało się na nią zgodzić kierownictwo Szarych Szeregów.

Do ataku na więźniarkę doszło u zbiegu ulic Długiej i Bielańskiej w Warszawie w pobliżu budynku Arsenału. Samochód wiozący „Rudego” został obrzucony butelkami z benzyną i zatrzymany. W wyniku ostrzału dwóch żołnierzy podziemia zostało śmiertelnie rannych, a jeden schwytany i później rozstrzelany. Niemcy stracili czterech zabitych (załoga spalonej więźniarki Gestapo i policjant). Rannych zostało też dziewięciu żołnierzy. „Rudego” przeniesiono do oczekującego nieopodal samochodu i wywieziono z miejsca akcji.

W wyniku akcji pod Arsenałem uwolniono 21 więźniów, wśród nich obok „Rudego” także Henryka Ostrowskiego „Heńka”. W sumie wzięło w niej udział 28 członków Szarych Szeregów. Następnego dnia w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu Pawiaka 140 Polaków i Żydów.

Tylko jedenastu uczestników akcji dożyło końca wojny. Dowódca grupy Tadeusz Zawadzki ps. „Zośka”, zginął 20 sierpnia 1943 r. w czasie rozbicia strażnicy granicznej w miejscowości Sieczychy. Odbity „Rudy” zmarł 30 marca 1943 r. na skutek obrażeń zadanych w czasie przesłuchania. Tego samego dnia zmarł także Aleksy Dawidowski „Alek”, ranny podczas ewakuacji spod Arsenału.