Odznaczony za ratowanie Żydów

Amerykańska Liga przeciw Zniesławieniu (ADL), walcząca z przejawami antysemityzmu na świecie, przyznała pośmiertnie swą najwyższą nagrodę im. Jana Karskiego greckokatolickiemu metropolicie lwowskiemu Andrzejowi Szeptyckiemu.

Nastąpiło to 1 listopada w Nowym Jorku podczas jubileuszowego spotkania Ligi z okazji stulecia jej istnienia. Nagrodę odebrał krewny hierarchy prof. Jerzy Weyman. Zmarłego w 1944 zwierzchnika Ukraińskiego Kościoła Greckokatolickiego (UKGK) odznaczono „za odwagę i bohaterstwo w ratowaniu Żydów ukraińskich” w latach II wojny światowej.

„Uczciliśmy metropolitę Szeptyckiego za jego bezinteresowną postawę mającą na celu ratowanie życia ludzkiego i walkę z antysemityzmem w warunkach reżymu nazistowskiego w przerażających i ciemnych chwilach historii” – powiedział na uroczystości w Nowym Jorku krajowy dyrektor Ligi Abraham H. Foxman, który sam przeżył holokaust dzięki pomocy innych. Dodał, że oprócz tych, których uratował bezpośrednio, „możemy jedynie snuć przypuszczenia, jak wiele niewinnych istot ludzkich ocalało dzięki niezmordowanym wysiłkom tego, pełnego współczucia człowieka, którego głos wywierał wielki wpływ na innych”.

Metropolita A. Szeptycki (1865-1944), który stał na czele UKGK od 1900 do końca życia, otwarcie występował przeciw prześladowaniom Żydów, interweniując w tej sprawie bezpośrednio u władz niemieckich, a także pisząc o tym w listach pasterskich do wiernych. Jeszcze przed wojną utrzymywał bliskie i serdeczne więzi ze wspólnotą żydowską ziemi lwowskiej i Żydzi często prosili go o pomoc – przypomniał w swym przemówieniu A. Foxman.

Zwrócił uwagę, że na polecenie i pod kierunkiem Szeptyckiego wydawano Żydom fałszywe dokumenty, przede wszystkim świadectwa chrztu, ukrywano ich w klasztorach, a kilku Żydów znalazło schronienie w osobistej rezydencji metropolity, m.in. w jego bibliotece. W liście do dowódcy SS Heinricha Himmlera z lutego 1942 protestował przeciw mordowaniu Żydów, skarżąc się przy tym, że zmusza się do tego policjantów ukraińskich. A jego list pasterski „Nie zabijaj” odczytano we wszystkich parafiach greckokatolickich. A przy tym wszystkie te działania zwierzchnik UKGK podejmował w warunkach, gdy wszelkie przejawy pomagania Żydom były karane przez Niemców śmiercią.

Na zakończenie dyrektor ADL zauważył, że „Nacjonalizm ukraiński Andrzeja Szeptyckiego, pełen współczucia, a nawet miłości, do jego żydowskich bliźnich, jest tym, który Żydzi na całym świecie mogą przyjąć i poprzeć”.

Odbierając odznaczenie, prof. Weyman powiedział, że jego przodek „jako człowiek Boży był przede wszystkim zatroskany o to, aby spieszyć z pociechą ludziom i ratować ich życie, niezależnie od ich narodowości i pochodzenia”. „Dzięki swej wizji moralnej miał niemało osiągnięć w ocaleniu wielu istnień w tak strasznych czasach, które trudno nawet sobie wyobrazić każdemu, kto wtedy nie żył” – dodał 58-letni obecnie matematyk z USA (ale pochodzący z Torunia).

Obecny na uroczystości greckokatolicki biskup eparchii (diecezji) Stamford w USA – Paul (Pawło) Chomnyćkyj odczytał pozdrowienia przekazane uczestnikom spotkania przez zwierzchnika UKGK abp. Swiatosława Szewczuka. „Pośród tego bagna wojny, nienawiści, nietolerancji i śmierci, z głębi tego miejsca milczenia i ciemności błyskało stosunkowo niewiele światła, słychać było stosunkowo niewiele głosów rozsądku, tolerancji i człowieczeństwa” – powiedział bp Chomnyćkyj. Dodał, że na tym tle „jaśniejącą w ciemności latarnią nadziei i potężnym głosem rozsądku i człowieczeństwa w milczeniu była osoba metropolity Szeptyckiego”.

Liga przeciw Zniesławieniu powstała w 1913, a więc w tym roku obchodzi stulecie istnienia. W 1987 ustanowiła Nagrodę za Odwagę w Trosce, która od 2011 nosi imię Jana Karskiego – polskiego dyplomaty, który w latach II wojny światowej z polecenia Armii Krajowej ujawnił na Zachodzie hitlerowski plan ostatecznej zagłady Żydów. Nagroda ma kształt plakietki z płaskorzeźbami przedstawiającymi prześladowania Żydów, deportacje i mordowanie milionów Żydów. Otrzymało ją – za ratowanie Żydów w latach ostatniej wojny – dotychczas prawie 30 osób, w tym kilka par, np. Emilie i Oskar Schindlerowie, a także francuskie miasteczko Le Chambon-sur-Lignon.

Warto jeszcze dodać, że kilka dni temu wspólnota żydowska Ukrainy we współpracy z UKGK postanowiła wydać medal jego imienia. Będą go otrzymywać osoby zasłużone dla dzieła pojednania ukraińsko-żydowskiego. Zapowiedział to zwierzchnik UKGK arcybiskup większy kijowsko-halicki Swiatosław Szewczuk w kazaniu, jakie wygłosił w soborze katedralnym Zmartwychwstania Pańskiego w Kijowie 1 listopada – w 69. rocznicę śmierci metropolity.

Kaznodzieja przypomniał, że w swoim czasie Szeptycki zasłynął z rozwiniętych kontaktów z innymi wyznaniami i narodami. „Korespondował z tysiącami ludzi, kontaktował się z różnymi osobami ze Wschodu i Zachodu, w tym także z hierarchami prawosławnymi po drugiej stronie Zbrucza” – mówił dalej kaznodzieja. Przypomniał ponadto, że metropolita dobrze znał język hebrajski. „Był prorokiem swego czasu, prorokiem pojednania między Kościołami, narodami i religiami światowymi” – podkreślił abp Szewczuk.