Ornaty, kapy, dalmatyki – wystawa Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej

W Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej zwiedzać można nową wystawę czasową poświęconą szatom liturgicznym. Ekspozycja przybliża rodzaje, historię i funkcje poszczególnych elementów stroju kapłańskiego, a także bielizny ołtarzowej. Wszystkie prezentowane eksponaty pochodzą ze zbiorów muzeum.

Gnieźnieńskie muzeum szczyci się jedną z największych w Polsce kolekcji zabytkowych tkanin. Ich liczba sięga czterystu, a znajdują się wśród nich kapy, ornaty, dalmatyki, ale także baldachimy i antepedia, czyli ozdobne zasłony zakrywające stipes ołtarzowy i inne paramenty liturgiczne.

Mały wycinek tego bogatego zbioru oglądać można na otwartej w lipcu wystawie czasowej „Ornatus, ozdobny… A ponadto symboliczny”. Obok bogato zdobionych, liczących stulecia ornatów, kap, manipularzy, mitr biskupich zobaczyć można także elementy bielizny ołtarzowej: korporały, welony, palki itd. Wystawę uzupełniają obrazy i rzeźby świętych ukazanych w stosowanych do ich czasów strojach pontyfikalnych, kardynalskich, biskupich, kapłańskich.

Wiele z nich jest już dziś nieużywanych, a ich nazwy brzmią obco jak choćby almucja, czyli wiązana pod szyją futrzana peleryna bez rękawów lub befka, czyli kołnierzyk w formie dwóch pasków lnianej tkaniny, który obecnie jest częścią stroju duchownych kościołów protestanckich, niegdyś jednak był noszony również przez duchownych katolickich. Historię, funkcję i symbolikę barw poszczególnych szat liturgicznych wyjaśniają zwiedzającym specjalne tablice, na których streszczono także ewolucję kapłańskiego stroju od pierwszych wieków chrześcijaństwa po czasy nowożytne.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa do sprawowania czynności liturgicznych służyły te same szaty, jakie noszono na co dzień. Założenie to potwierdzają malowidła ścienne z rzymskich katakumb, na których kapłani sprawujący liturgie nie różnią się pod względem stroju od innych uczestniczących w niej osób. To podobieństwo stroju liturgicznego i codziennego utrzymywało się do VII wieku, kiedy szaty świeckie uległy skróceniu, szaty liturgiczne natomiast nadal pozostały długie, co przydawało kapłanom dostojeństwa i odróżniało ich od reszty społeczeństwa.

Również w tym czasie zaczęto kunsztownie ozdabiać paramenty liturgiczne, umieszczając na nich sceny biblijne, emblematu eucharystyczne lub wizerunek Chrystusa. Nieustalona była jeszcze – znana dziś – kolorystyka szat. Wyróżniano jedynie szaty jasne – odświętne i ciemne – pokutne. Usystematyzowaniem kolorystyki i rodzajów paramentów kościelnych zajął się na przełomie XII i XIII wieku papież Innocenty III.

Później, na wiele stuleci, normy w tym zakresie wyznaczył Sobór Trydencki (1545-1563). Ustalono wówczas m.in. kanon barw szat liturgicznych: biały, zielony, czerwony, fioletowy i czarny. Przepisy posoborowe obowiązywały aż do czasu reformy liturgicznej postulowanej podczas obrad Soboru Watykańskiego II (1962-1965).