„Pamięć i tożsamość” – syntezą pontyfikatu

„Pamięć i tożsamość” to synteza pontyfikatu Jan Pawła II – powiedział KAI ks. prałat Paweł Ptasznik. Szef Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu uczestniczył 14 marca w konferencji prasowej promującej polskie wydanie najnowszej książki Papieża.

Z kolei znawca papieskiego nauczania o. Maciej Zięba podkreślił, że trzy kluczowe motywy książki Jana Pawła II to: po pierwsze: skąd zło; po drugie: ojczyzna; po trzecie – Polska. Obecny na spotkaniu w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski kard. Józef Glemp radził, by „Pamięć i tożsamość” czytać razem z opublikowanym niedawno zapisem rekolekcji, jakie kard. Karol Wojtyła wygłosił w Watykanie w 1976 r., pt. „Znak, któremu sprzeciwiać się będą”.
Ks. Ptasznik powiedział KAI, że Ojciec Święty przykłada dużą wagę do swej najnowszej książki, o czym świadczy fakt, że praca nad nią trwała 12 lat. Przez cały ten czas Papież powracał do tematu „żółtej teczki”, czyli materiałów ze spisaną w Castel Gandolfo dyskusją z ks. prof. Józefem Tischnerem i prof. Krzysztofem Michalskim – założycielami wiedeńskiego Instytutu Nauk o Człowieku. Książka ta była dla Papieża tak ważna, że pracował nad nią w różnych miejscach, nawet podczas jednego z pobytów w szpitalu. Specjalnie w tym celu przyjeżdżał tam pracujący w Watykanie ks. Stanisław Ryłko (obecnie arcybiskup, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich), który nanosił w laptopie papieskie poprawki i uzupełnienia.

„Stasiu, jak tam żółta teczka?” – dopytywał się później, już w Watykanie, Jan Paweł II. W roku 1997 pieczę nad tymi materiałami powierzono ks. Pawłowi Ptasznikowi. Ujawnił on, że Jan Paweł II wielokrotnie nanosił poprawki i uaktualniał materiał zanim ostatecznie zatwierdził tekst książki.

Zdaniem ks. Ptasznika publikacja ta zawiera syntezę pontyfikatu Jan Pawła II. Przedstawiona jest w niej historia człowieka i ludów widziana z perspektywy historii zbawienia – dziejów Bożych, które dokonują się w dobrych i złych wydarzeniach. Papież ukazuje teologię historii, patrząc na dzieje człowieka oczyma Pana Boga.

Szef Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu ujawnił, że na pierwszym etapie pracy Jan Paweł II wycofał fragment o zamachu na swe życie uznając go za zbyt osobisty. Jednak ks. Tischner i prof. Michalski przywrócili go. Ojciec Święty zgodził się na to pod warunkiem, że uzupełni tekst o ogólną refleksję na temat zła, które go dotknęło.

Ks. Ptasznik podkreślił, że Jan Paweł II analizuje istnienie zła na płaszczyźnie filozoficznej, społecznej i religijnej, w kontekście miłosierdzia Bożego. Pokazuje, że Bóg towarzyszy człowiekowi w jego dziejach poprzez moc pochodzącą z Odkupienia i że właśnie dlatego zło nie ma ostatniego słowa.

Prof. Krzysztof Michalski z wiedeńskiego Instytutu Nauk o Człowieku opowiedział, w jaki sposób powstawała „Pamięć i tożsamość”. Latem 1993 r. razem z ks. Tischnerem byli przez kilka dni rano przyjmowani przez Papieża w Castel Gandolfo. Spotykali się w ogrodach i rozmawiali o życiu Ojca Świętego i kierujących nim ideach. „Scenariusz” nagrywanej rozmowy napisali prof. Michalski i ks. Tischner, ale Papież zmieniał go w trakcie spotkań. Zapis rozmów został przekazany Janowi Pawłowi II. Część biograficzna zapisu ukazała się w osobnych publikacjach, natomiast inne wątki pozostały.

Zdaniem Michalskiego nowa książka papieża może poruszyć także ludzi spoza Kościoła katolickiego. Mówi bowiem o doświadczeniach jednego z najwybitniejszych ludzi XX w. i prawdopodobnie najpopularniejszej dziś osoby na świecie. „Pokazuje jego drogę: jego życie i idee. Fakt, że książka jest powszechnie kupowana w różnych krajach Europy – w Anglii, Włoszech i Niemczech – i że towarzyszy jej ożywiona, czasami kontrowersyjna debata świadczy o tym, że jest ważna nie tylko dla katolików” – powiedział prof. Michalski.

Zwrócił uwagę iż w „Pamięci i tożsamości” Jan Paweł II pokazuje, że bycie Polakiem jest jego drogą do ludzkości, sposobem widzenia uniwersalnych problemów. Jednym z najciekawszych wątków w rozmowach z Castel Gandolfo i w samej książce stanowi dla profesora problem ludzkiego cierpienia, zwłaszcza niezawinionego, i chrześcijańska próba zrozumienia jego sensu. „Papież stawia siebie i Kościół po stronie cierpiących; stara się znaleźć przyczyny i rodzaje cierpienia (społecznego, indywidualnego), a następnie stara się znaleźć słowa pociechy lub wskazać drogę, która by pozwoliła znaleźć w tym cierpieniu coś więcej” – powiedział uczony.

Znawca papieskiego nauczania o. Maciej Zięba podkreślił, że trzy kluczowe motywy książki Jana Pawła II to po pierwsze: skąd zło; po drugie: ojczyzna; po trzecie – Polska. Zdaniem prowincjała dominikanów, w odpowiedzi na pytanie o przyczyny zła, które z taką siłą ukazało się w postaci XX-wiecznych totalitaryzmów, Papież skłania się ku odpowiedzi: Oświecenie. Wówczas bowiem Bóg przestał być pojmowany jako samoistny byt, a zaczął być rozumiany jako idea Boga, co z kolei prowadziło do życia jakby Bóg nie istniał. Konsekwencją takiej filozofii były bardzo konkretne owoce: zło nazizmu i komunizmu – tłumaczył o. Zięba.

Krakowskie wydawnictwo „Znak” opublikowało książkę w nakładzie 600 tys. egzemplarzy. „Pamięć i tożsamość” stała się natychmiast bestsellerem w kilku krajach Europy.

Honorarium autorskie z polskiego wydania książki Papież przekazał na stypendia im. ks. Józefa Tischnera, którymi administruje Instytut Nauk o Człowieku.