Propozycja Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej COMECE dotycząca projektu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej

I. Treść

Preambuła

W imieniu ludów Europy,

Uwzględniając Powszechną Deklarację Praw Człowieka, proklamowaną przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 10 grudnia 1948 roku,

Uwzględniając Europejską Konwencję ochrony praw człowieka i podstawowych swobód, przyjętą przez Radę Europy w dniu 4 listopada 1950 roku,

Uwzględniając Kartę Wspólnoty praw społecznych ludzi pracy przyjętą przez Wspólnotę Europejską w dniu 9 grudnia 1989 roku,

Uznając poszanowanie podstawowych praw płynących z tradycji konstytucyjnych wspólnych Krajom Członkowskim za jedną z zasadniczych zasad prawa Wspólnoty,

Pamiętając o tym, że wszyscy ludzie są równi pod względem godności i praw,

Potwierdzając, że uznanie godności należnej wszystkim członkom rodziny ludzkiej i ochrona ich niezbywalnych praw konstytuuje fundament wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie,

Potwierdzając na nowo, że Unia Europejska oparta jest na tych zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód, a także na zasadzie państwa prawa i sprawiedliwości,

Zdecydowani kontynuować proces czyniący Unię bardziej bliską sercu ludów Europy, w której decyzje podejmowane są jak najbliżej obywateli, zgodnie z zasadą subsydiarności,

Pragnąc wzmocnić demokratyczny charakter i skuteczność działania instytucji, aby pozwolić im wypełniać powierzone im zadania z poszanowaniem godności ludzkiej i podstawowych praw,

Układające się Wysokie Strony przekonane są o tym, co następuje:

Prawo do życia

Życie człowieka ma charakter absolutny.

Każda istota ludzka ma prawo do poszanowania swego życia od początku do naturalnego końca.

Każda istota ludzka ma prawo do narodzin za przyczyną współdziałania mężczyzny i kobiety.

Te prawa powinny być szczególnie chronione zarówno w praktykach medycznych i biotechnologicznych, jak i w obliczu żądań nauki.

Prawa rodziny

Rodzina jest naturalnym i fundamentalnym elementem społeczeństwa. Powinna znajdować się pod ochroną społeczeństwa i państwa.

Uznaje się prawo do zawarcia małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety oraz ich prawo do założenia rodziny, o ile narzeczeni osiągnęli wiek i spełniają warunki wymagane do zawarcia małżeństwa przez prawodawstwo narodowe, w tej mierze, o ile nie naruszają podstawowych zasad ustanawianych przez niniejszą Kartę.

Małżeństwo nie może być zawarte bez wolnej i pełnej zgody stron.

Będzie się chronić prawo wyboru jednego z małżonków do pozostania w domu rodzinnym dla wychowania dzieci.

Równość praw i prawna równość odpowiedzialności małżonków względem małżeństwa będą zagwarantowane w prawodawstwach narodowych, podczas trwania małżeństwa i w razie jego rozwiązania. W przypadku rozpadu rodziny prawo zagwarantuje niezbędne środki dla zapewnienia niezbędnej ochrony dzieci wyłącznie w celu ochrony ich interesu i dobrobytu.

Prawo uznaje te same prawa dzieci urodzony poza związkiem małżeńskim, co w przypadku dzieci urodzonych w związku.

Wolność myśli, sumienia i wyznania

Każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to implikuje wolność zmiany wyznania czy przekonań, a także wolność do manifestowania swego wyznania czy przekonań indywidualnie bądź kolektywnie, publicznie bądź prywatnie, przez kult, nauczanie, praktykowanie i spełnianie rytów.

Wolność wyznania zawiera również prawo Kościołów i stowarzyszeń lub wspólnot religijnych w krajach członkowskich do spełniania wszystkich czynności praktycznych lub prawnych o charakterze religijnym.

Prawo do nauki

Każda osoba ma prawo do nauki, która będzie inspirowana zasadami wolności, godności i solidarności. W ramach podejmowanych przez siebie działań w dziedzinie oświaty, Unia będzie respektować prawo rodziców do zapewnienia oświaty zgodnie z ich przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.

Prawo do nauczania religijnego, dozwolone stosownie do zasad ustanowionych przez prawodawstwa narodowe, uznaje się w odniesieniu do rodziców i uczniów.

Prawo do azylu politycznego

Każda osoba, która z powodu poważnego lęku przed prześladowaniem z racji rasy, wyznania, narodowości, przynależności do szczególnej grupy społecznej, czy wyrażanych opinii politycznych znajduje się poza krajem ojczystym i nie może się oddać pod opiekę swego kraju, lub z powodu wspomnianego lęku, odmawia tego, ma prawo prosić o azyl w kraju Unii Europejskiej.

Żaden uchodźca nie zostanie odesłany tam, gdzie ryzykuje nowe prześladowania.

Prawo do sprawiedliwego i odpowiedniego dostępu do opieki medycznej

Każda osoba ma prawo do sprawiedliwego dostępu do opieki medycznej o odpowiedniej jakości.

Prawo do ochrony przed wszelką dyskryminacją z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych

Każda osoba ma prawo, by być chronioną przed wszelką formą dyskryminacji z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych.

Prawa osób niepełnosprawnych

Niezależnie od pochodzenia i natury ułomności, każda osoby niepełnosprawna ma prawo do korzystania z dodatkowych środków zmierzających do ułatwienia jej integracji zawodowej i społecznej, jej możliwości poruszania się i warunków życia.

Prawo do wypoczynku i wolnego czasu

Każda osoba ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, a szczególnie do rozsądnego ograniczenia czasu pracy oraz do okresowych urlopów płatnych. Prawo to obejmuje niedzielę, dzień wolny wspólny dla wszystkich krajów członkowskich i stąd wyraz ich tożsamości i część wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Prawo do opieki socjalnej oraz zaspokojenia elementarnych potrzeb materialnych

Każdy pracujący w Unii Europejskiej ma prawo do odpowiedniej opieki socjalnej i powinien korzystać niezależnie od swego statusu i rodzaju przedsiębiorstwa, w którym pracuje, ze świadczeń opieki socjalnej na wystarczającym poziomie.

Każda osoba przebywająca legalnie na terytorium Unii, wyłączona z rynku pracy, niezależnie od tego, czy nie mogła znaleźć do niego dostępu, czy też nie mogła nań powrócić, i która pozbawiona jest środków utrzymania, powinna móc korzystać ze świadczeń i wystarczających środków przystosowanych do jej sytuacji osobistej i rodzinnej.

Kobiety ciężarne pozbawione środków koniecznych do egzystencji w ich sytuacji osobistej lub rodzinnej powinny móc korzystać ze świadczeń i środków pozwalających im sprostać wymaganiom ich stanu.

Ochrona osób w podeszłym wieku

Każda osoba pracująca w Unii Europejskiej powinna móc korzystać w momencie przejścia na emeryturę ze środków zapewniających jej godny poziom życia.

Każda osoba przebywająca legalnie na terytorium Unii, która osiągnęła wiek emerytalny, nie posiadająca jednak prawa do emerytury i która nie posiada innych środków utrzymania, powinna móc korzystać z wystarczających środków oraz z opieki społecznej i medycznej, dostosowanej do jej szczególnych potrzeb.

Prawa dzieci w świecie pracy

Stosownie do artykułu 1 Konwencji Praw Dziecka z roku 1989, przez dzieco rozumie się każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba że dojrzałość osiągana jest wcześniej stosownie do legislacji, która jest do niej stosowana.

Każda młoda osoba pracująca ma prawo do stosownej początkowej formacji zawodowej, a także do ochrony biorącej pod uwagę jej szczególną sytuację na rynku pracy.

Unia Europejska będzie przestrzegać wieku 18 lat jako minimum dla zatrudnienia. Odstępstwa od tej zasady mogą być każdorazowo przewidziane dla młodych zatrudnionych przy pracach lżejszych, które nie grożą doznaniem uszczerbku dla zdrowia, formacji moralnej czy wykształcenia.

Dzieci poddane jeszcze obowiązkowi szkolnemu nigdy nie będą zatrudnione do prac, które pozbawiłyby je pełnych korzyści płynących z tego obowiązku.

Młode osoby pracujące mają prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia. Godziny i dni ich pracy będą ograniczone, aby uniknąć szkód dla rozwoju ich zdrowia i osobowości.

Prawodawstwa narodowe będą czuwały nad zapewnieniem szczególnej ochrony przed niebezpieczeństwami natury fizycznej i moralnej, na które dzieci mogą być narażone, a zwłaszcza przed tymi, które bezpośrednio lub pośrednio wynikają z podejmowanej przez nie pracy.

II. Memorandum wyjaśniające

Komentarz ogólny

Komisja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE) cieszy się z decyzji przyjętej na szczycie w Kolonii w czerwcu 1999, polegającej na zredagowaniu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Ochrona podstawowych praw osób, które mogą sprzeciwić się Unii Europejskiej i jej organom jest ważną inicjatywą, do której COMECE przywiązuje dużą wagę.

Pragnąc uczestniczyć we wspólnym wypracowywani tej Karty, Sekretariat Generalny Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE) prezentuje kilka konkretnych propozycji tekstu oraz Memorandum dla wyjaśnienia ich znaczenia.

Prawa potwierdzone w Europejskiej Konwencji Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód, a także prawa i swobody uznawane przez obywateli Unii Europejskiej przez Traktaty z Maastricht i Amsterdamu są już teraz przyjmowane na poziomie Unii Europejskiej. Nie zostały powtórnie zawarte w projekcie prezentowanym przez COMECE, chyba że w tej mierze, w jakiej parokrotnie wydawało się, że należy je uzupełnić. W każdym razie prawa i swobody, które Kraje Członkowskie Unii Europejskiej spisały w tych traktatach powinny stanowić część Karty albo przez odniesienie do wzmiankowanych traktatów, albo przez integralne powtórzenie tekstu praw potwierdzonych przez odnośne traktaty.

Rozsądnym rozwiązaniem byłoby na pewno pozwolić Unii Europejskiej przyłączyć się do Europejskiej Konwencji Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód. Byłoby rzeczą porządaną, by Konferencja Międzyrządowa, która w najbliższym czasie powinna rozpocząć swoje prace, podjęła taką decyzję.

Prawa przyjęte w projekcie COMECE zostały przygotowane z myślą o tym, by nadać im moc sankcji prawnej. Niektóre z tych praw nie mieszczą się w dziedzinach podlegających obecnie kompetencjom Unii Europejskiej. Inne znajdują się w kompetencji narodowej Krajów Członkowskich, lecz jeśli Unia Europejska miałaby przejąć bezpośrednio lub pośrednio ich kompetencje, jest wskazane, by czuwać, aby te podstawowe prawa były respektowane.

Dla zredagowania proponowanych artykułów, COMECE w szerokim zakresie inspirowała się tekstami przyjętymi na płaszczyźnie międzynarodowej, takimi jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku, Europejska Konwencja Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód z 1950 roku, Europejska Karta Społeczna z 1961 roku, Międzynarodowy Pakt na rzecz Praw Cywilnych i Politycznych z 1966 roku, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 roku oraz Konwencja Praw Dziecka z 1989 roku.

Preambuła

Preambuła wskazuje, że Karta przyjmowana jest w imieniu narodów europejskich. Odniesienie to potwierdza wolę autorów, by czuwać nad tym, by inicjatywa ta pozostawała bliska obywatelom.

W preambule uwaga kieruje się w równym stopniu ku podstawowym tekstom międzynarodowym, do których przyłączyły się kraje członkowskie w kwestii praw podstawowych, a także ku wielkim celom Unii Europejskiej.

W końcu preambuła przypomina, że te podstawowe prawa mają swe korzenie w trosce o poszanowanie godności ludzkiej.

Prawo do życia

Nie ma nic ważniejszego niż przypominanie, że to prawo jest najważniejsze ze wszystkich praw podstawowych. Z racji rozwoju badań, ewolucja nauki mogłaby prowadzić do pewnych nadurzyć niosących z sobą zagrożenie dla godności ludzkiej. I tak aktualne techniki klonowania pokazują, że może stać się możliwe reprodukowanie życia w taki sposób, że nie dochodzi do połączenia gamet, to znaczy bez zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik.

Zważywszy ewolucję badań naukowych, staje się sprawą pilną zapewnić absolutne poszanowanie dla życia i godności ludzkiej.

Prawa rodziny

Również w tej dziedzinie dokonuje się ewolucja. Tym razem chodzi o modele życia w społeczeństwie. Skoro rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa od początku ludzkości, należy obecnie wziąć pod uwagę, że obok rodziny opartej na małżeństwie istnieją inne formy związku: rodziny z jednym rodzicem, wolne związki. Również w tych przypadkach dzieci mają prawo do opieki.

Z drugiej strony, ewolucja ta nie powinna mieć negatywnych skutków dla rodziny tradycyjnej, która zawsze zasługuje na opiekę ze strony państwa i społeczeństwa. Tak więc nie można dopuścić, by jakiś system podatkowy przyjęty w łonie Unii zniechęcał jednego z małżonków do pozostania w gospodarstwie domowym dla wychowania dzieci. W tym samym duchu, jeśli zostaną ustanowione nowe formy życia wspólnego, należy zarezerwować podstawową charakterystykę małżeństwa dla tej jedynej tradycyjnej instytucji.

Wolność myśli, sumienia i wyznania

Prawo to zostało potwierdzone w artykule 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zasługuje jednakowóż na uzupełnienie ze względu na fakt, że prawo wyrażone w tym artykule jest zasadniczo postrzegane pod kątem prawa indywidualnego, nawet gdy jest wyrażane kolektywnie i publicznie. Tak więc wolność myśli, sumienia i wyznania nie będzie kompletna, jeśli nie będzie uwzględniać wymiaru kolektywnego. Należy oczekiwać, że Kościoły, stowarzyszenia czy wspólnoty religijne będą mogły wykonywać czynności, które są konkretnym wyrazem tej wolności i że czynności te otrzymają uznanie prawne. Bez tego uzupełniającego wymiaru, wolność ta będzie okaleczona, tracąc wielką część swego zakresu.

Należy w tym względzie przypomnieć Deklarację Wspólnoty nr 11, dołączoną do Traktatu Amsterdamskiego.

Prawo do nauki

Prawo to było często dyskutowane podczas licznych debat w łonie państw Unii Europejskiej.

Nie pragnąc naruszyć zasady subsydiarności, jest rzeczą pożądaną wyjaśnić jego treść i znaczenie w perspektywie komentarza odnoszącego się do poprzedniego artykułu.

Prawo do azylu politycznego

Ochrona uchodźców nabiera niezwykle aktualnego charakteru w łonie Unii Europejskiej. Od czasu Rady Europy w Tampere, Kraje członkowskie, sygnatariusze Konwencji Genewskiej z 1951 roku, potwierdziły swoją wolę umożliwienia indywidualnej ochrony uchodźców. Jest rzeczą ważną, by zagwarantować to prawo na poziomie Unii odkąd Traktat Amsterdamski powierzył jej nowe kompetencje w tworzeniu przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Prawo do sprawiedliwego i odpowiedniego dostępu do opieki medycznej

Wraz z postępem medycyny, upowszechniają się skomplikowane zabiegi medyczne, które jednak są coraz uciążliwsze. Rozważając wzrost liczbowy starzejącej się populacji w łonie Unii Europejskiej oraz palące problemy związane ze zrównoważeniem odpowiednich budżetów opieki społecznej, staje się rzeczą pilną przewidzieć odpowiednie środki dostępu do opieki medycznej dla wszystkich.

Prawo do ochrony przed wszelką dyskryminacją z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych

Jak to już powiedziano, odkrycia naukowe mnożą się; są szczególnie spektakularne w dziedzinie genetyki. Procesy te mogą jednakże powodować nadużycia w stosunku do osób, u których będzie można odtąd stwierdzić skłonność do pewnych chorób (np. przy podpisywaniu kontraktu przy zatrudnieniu czy płaceniu składek na ubezpieczenie). Odkąd dokładamy wszelkich starań w zwalczaniu licznych form dyskryminacji, absolutnie nie wolno zapomnieć o dyskryminacji, która może znaleźć swoje źródło w zdrowiu lub uwarunkowaniach genetycznych.

Prawa osób niepełnosprawnych

W swojej trosce o walkę z wszelkimi formami dyskryminacji Traktat Amsterdamski przewidział również włączenie ułomności do kryteriów dyskryminacyjnych, które należy odrzucić. Obecnie jednak ta prosta dyspozycja już nie wystarcza: trzeba będzie przewidzieć podjęcie pozytywnych kroków na rzecz osób niepełnosprawnych.

Prawo do wypoczynku i wolnego czasu

Prawo do wypoczynku i wolnego czasu jest jednym z najwiękkszych osiągnięć XX wieku. To ważne prawo społeczne zostało potwierdzone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Skoro prawo do wypoczynku ma spełniać liczne kryteria i dostosywywać się do warunków lokalnych, wymaga określenia wspólnego dnia dla wygody rodzin, organizacji wolnego czasu i zaspokajania potrzeb kulturalnych. Takim dniem jest niewątpliwie niedziela, dzień wspólnego wypoczynku od wieków dla wszystkich krajów europejskich; wybór niedzieli jako dnia wypoczynku tworzy więc część dziedzictwa kulturowego Europy.

Prawo do opieki socjalnej oraz zaspokojenia elementarnych potrzeb materialnych

Jedną z głównych trosk Unii Europejskiej jest walka z wyobcowaniem społecznym. Prawo do opieki społecznej i do zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych (pożywienie, ubranie, mieszkanie oraz niezbędne środki medyczne) powinno znaleźć się w Karcie Praw Podstawowych.

Powinny mieć prawo korzystania z niego wszystkie osoby pracujące w Unii Europejskiej, ale również osoba, która nigdy nie pracowała (żona prowadząca gospodarstwo domowe, bezrobotny) oraz osoba przebywająca legalnie na jej terytorium (np. osoba, która otrzymała azyl polityczny).

Podobnie kobieta ciężarna pozbawiona środków koniecznych do egzystencji powinna otrzymać wsparcie pozwalające jej stawić czoło i sprostać wymaganiom swego stanu.

Ochrona osób w podeszłym wieku

W trosce o zagwarantowanie wspomnianych wyżej praw, każda osoba znajdująca się na terenie Unii Europejskiej w sytuacji skrajnie niekorzystnej, powinna móc korzystać z opieki zapewniającej jej godny poziom życia. W sposób oczywisty dotyczy to osób w podeszłym wieku, niezależnie od tego, czy są to osoby pracujące na terenie Unii czy osoby, które znajdują się na nim legalnie, których przykłady podane są w poprzednim artykule.

Prawa dzieci w świecie pracy

Troska o czuwanie nad dobrobytem (bien-etre) wszystkich osób, które w łonie Unii Europejskiej zasługują na opiekę nie może pominąć kategorii osób młodych, często znajdujących się w niekorzystnej sytuacji w świecie pracy.

Dla zdefiniowania terminu “dziecko” wystarczy się odnieść do artykułu 1 Konwencji Praw Dziecka, przyjętej przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Konwencja ta oraz Europejska Karta Socjalna z roku 1961 są głównymi źródłami inspiracji tego artykułu.

Bruksela, 8 lutego 2000

Propozycja Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej COMECE dotycząca projektu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej

*I. Treść *
*Preambuła *
W imieniu ludów Europy,
Uwzględniając Powszechną Deklarację Praw Człowieka, proklamowaną przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 10 grudnia 1948 roku,
Uwzględniając Europejską Konwencję ochrony praw człowieka i podstawowych swobód, przyjętą przez Radę Europy w dniu 4 listopada 1950 roku,
Uwzględniając Kartę Wspólnoty praw społecznych ludzi pracy przyjętą przez Wspólnotę Europejską w dniu 9 grudnia 1989 roku,
Uznając poszanowanie podstawowych praw płynących z tradycji konstytucyjnych wspólnych Krajom Członkowskim za jedną z zasadniczych zasad prawa Wspólnoty,
Pamiętając o tym, że wszyscy ludzie są równi pod względem godności i praw,
Potwierdzając, że uznanie godności należnej wszystkim członkom rodziny ludzkiej i ochrona ich niezbywalnych praw konstytuuje fundament wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie,
Potwierdzając na nowo, że Unia Europejska oparta jest na tych zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód, a także na zasadzie państwa prawa i sprawiedliwości,
Zdecydowani kontynuować proces czyniący Unię bardziej bliską sercu ludów Europy, w której decyzje podejmowane są jak najbliżej obywateli, zgodnie z zasadą subsydiarności,
Pragnąc wzmocnić demokratyczny charakter i skuteczność działania instytucji, aby pozwolić im wypełniać powierzone im zadania z poszanowaniem godności ludzkiej i podstawowych praw,
Układające się Wysokie Strony przekonane są o tym, co następuje:

*Prawo do życia *
Życie człowieka ma charakter absolutny.
Każda istota ludzka ma prawo do poszanowania swego życia od początku do naturalnego końca.
Każda istota ludzka ma prawo do narodzin za przyczyną współdziałania mężczyzny i kobiety.
Te prawa powinny być szczególnie chronione zarówno w praktykach medycznych i biotechnologicznych, jak i w obliczu żądań nauki.

*Prawa rodziny *
Rodzina jest naturalnym i fundamentalnym elementem społeczeństwa. Powinna znajdować się pod ochroną społeczeństwa i państwa.
Uznaje się prawo do zawarcia małżeństwa jako związku mężczyzny i kobiety oraz ich prawo do założenia rodziny, o ile narzeczeni osiągnęli wiek i spełniają warunki wymagane do zawarcia małżeństwa przez prawodawstwo narodowe, w tej mierze, o ile nie naruszają podstawowych zasad ustanawianych przez niniejszą Kartę.
Małżeństwo nie może być zawarte bez wolnej i pełnej zgody stron.
Będzie się chronić prawo wyboru jednego z małżonków do pozostania w domu rodzinnym dla wychowania dzieci.
Równość praw i prawna równość odpowiedzialności małżonków względem małżeństwa będą zagwarantowane w prawodawstwach narodowych, podczas trwania małżeństwa i w razie jego rozwiązania. W przypadku rozpadu rodziny prawo zagwarantuje niezbędne środki dla zapewnienia niezbędnej ochrony dzieci wyłącznie w celu ochrony ich interesu i dobrobytu.
Prawo uznaje te same prawa dzieci urodzony poza związkiem małżeńskim, co w przypadku dzieci urodzonych w związku.

*Wolność myśli, sumienia i wyznania *
Każda osoba ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to implikuje wolność zmiany wyznania czy przekonań, a także wolność do manifestowania swego wyznania czy przekonań indywidualnie bądź kolektywnie, publicznie bądź prywatnie, przez kult, nauczanie, praktykowanie i spełnianie rytów.
Wolność wyznania zawiera również prawo Kościołów i stowarzyszeń lub wspólnot religijnych w krajach członkowskich do spełniania wszystkich czynności praktycznych lub prawnych o charakterze religijnym.

*Prawo do nauki *
Każda osoba ma prawo do nauki, która będzie inspirowana zasadami wolności, godności i solidarności. W ramach podejmowanych przez siebie działań w dziedzinie oświaty, Unia będzie respektować prawo rodziców do zapewnienia oświaty zgodnie z ich przekonaniami religijnymi i filozoficznymi.
Prawo do nauczania religijnego, dozwolone stosownie do zasad ustanowionych przez prawodawstwa narodowe, uznaje się w odniesieniu do rodziców i uczniów.

*Prawo do azylu politycznego *
Każda osoba, która z powodu poważnego lęku przed prześladowaniem z racji rasy, wyznania, narodowości, przynależności do szczególnej grupy społecznej, czy wyrażanych opinii politycznych znajduje się poza krajem ojczystym i nie może się oddać pod opiekę swego kraju, lub z powodu wspomnianego lęku, odmawia tego, ma prawo prosić o azyl w kraju Unii Europejskiej.
Żaden uchodźca nie zostanie odesłany tam, gdzie ryzykuje nowe prześladowania.
Prawo do sprawiedliwego i odpowiedniego dostępu do opieki medycznej
Każda osoba ma prawo do sprawiedliwego dostępu do opieki medycznej o odpowiedniej jakości.
Prawo do ochrony przed wszelką dyskryminacją z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych
Każda osoba ma prawo, by być chronioną przed wszelką formą dyskryminacji z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych.

*Prawa osób niepełnosprawnych *
Niezależnie od pochodzenia i natury ułomności, każda osoby niepełnosprawna ma prawo do korzystania z dodatkowych środków zmierzających do ułatwienia jej integracji zawodowej i społecznej, jej możliwości poruszania się i warunków życia.

*Prawo do wypoczynku i wolnego czasu *
Każda osoba ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, a szczególnie do rozsądnego ograniczenia czasu pracy oraz do okresowych urlopów płatnych. Prawo to obejmuje niedzielę, dzień wolny wspólny dla wszystkich krajów członkowskich i stąd wyraz ich tożsamości i część wspólnego dziedzictwa kulturowego.

Prawo do opieki socjalnej oraz zaspokojenia elementarnych potrzeb materialnych
Każdy pracujący w Unii Europejskiej ma prawo do odpowiedniej opieki socjalnej i powinien korzystać niezależnie od swego statusu i rodzaju przedsiębiorstwa, w którym pracuje, ze świadczeń opieki socjalnej na wystarczającym poziomie.
Każda osoba przebywająca legalnie na terytorium Unii, wyłączona z rynku pracy, niezależnie od tego, czy nie mogła znaleźć do niego dostępu, czy też nie mogła nań powrócić, i która pozbawiona jest środków utrzymania, powinna móc korzystać ze świadczeń i wystarczających środków przystosowanych do jej sytuacji osobistej i rodzinnej.
Kobiety ciężarne pozbawione środków koniecznych do egzystencji w ich sytuacji osobistej lub rodzinnej powinny móc korzystać ze świadczeń i środków pozwalających im sprostać wymaganiom ich stanu.

*Ochrona osób w podeszłym wieku *
Każda osoba pracująca w Unii Europejskiej powinna móc korzystać w momencie przejścia na emeryturę ze środków zapewniających jej godny poziom życia.
Każda osoba przebywająca legalnie na terytorium Unii, która osiągnęła wiek emerytalny, nie posiadająca jednak prawa do emerytury i która nie posiada innych środków utrzymania, powinna móc korzystać z wystarczających środków oraz z opieki społecznej i medycznej, dostosowanej do jej szczególnych potrzeb.

*Prawa dzieci w świecie pracy *
Stosownie do artykułu 1 Konwencji Praw Dziecka z roku 1989, przez dzieco rozumie się każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba że dojrzałość osiągana jest wcześniej stosownie do legislacji, która jest do niej stosowana.
Każda młoda osoba pracująca ma prawo do stosownej początkowej formacji zawodowej, a także do ochrony biorącej pod uwagę jej szczególną sytuację na rynku pracy.
Unia Europejska będzie przestrzegać wieku 18 lat jako minimum dla zatrudnienia. Odstępstwa od tej zasady mogą być każdorazowo przewidziane dla młodych zatrudnionych przy pracach lżejszych, które nie grożą doznaniem uszczerbku dla zdrowia, formacji moralnej czy wykształcenia.
Dzieci poddane jeszcze obowiązkowi szkolnemu nigdy nie będą zatrudnione do prac, które pozbawiłyby je pełnych korzyści płynących z tego obowiązku.
Młode osoby pracujące mają prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia. Godziny i dni ich pracy będą ograniczone, aby uniknąć szkód dla rozwoju ich zdrowia i osobowości.
Prawodawstwa narodowe będą czuwały nad zapewnieniem szczególnej ochrony przed niebezpieczeństwami natury fizycznej i moralnej, na które dzieci mogą być narażone, a zwłaszcza przed tymi, które bezpośrednio lub pośrednio wynikają z podejmowanej przez nie pracy.

*II. Memorandum wyjaśniające *
*Komentarz ogólny *
Komisja Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE) cieszy się z decyzji przyjętej na szczycie w Kolonii w czerwcu 1999, polegającej na zredagowaniu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Ochrona podstawowych praw osób, które mogą sprzeciwić się Unii Europejskiej i jej organom jest ważną inicjatywą, do której COMECE przywiązuje dużą wagę.
Pragnąc uczestniczyć we wspólnym wypracowywani tej Karty, Sekretariat Generalny Komisji Episkopatów Wspólnoty Europejskiej (COMECE) prezentuje kilka konkretnych propozycji tekstu oraz Memorandum dla wyjaśnienia ich znaczenia.
Prawa potwierdzone w Europejskiej Konwencji Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód, a także prawa i swobody uznawane przez obywateli Unii Europejskiej przez Traktaty z Maastricht i Amsterdamu są już teraz przyjmowane na poziomie Unii Europejskiej. Nie zostały powtórnie zawarte w projekcie prezentowanym przez COMECE, chyba że w tej mierze, w jakiej parokrotnie wydawało się, że należy je uzupełnić. W każdym razie prawa i swobody, które Kraje Członkowskie Unii Europejskiej spisały w tych traktatach powinny stanowić część Karty albo przez odniesienie do wzmiankowanych traktatów, albo przez integralne powtórzenie tekstu praw potwierdzonych przez odnośne traktaty.
Rozsądnym rozwiązaniem byłoby na pewno pozwolić Unii Europejskiej przyłączyć się do Europejskiej Konwencji Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód. Byłoby rzeczą porządaną, by Konferencja Międzyrządowa, która w najbliższym czasie powinna rozpocząć swoje prace, podjęła taką decyzję.
Prawa przyjęte w projekcie COMECE zostały przygotowane z myślą o tym, by nadać im moc sankcji prawnej. Niektóre z tych praw nie mieszczą się w dziedzinach podlegających obecnie kompetencjom Unii Europejskiej. Inne znajdują się w kompetencji narodowej Krajów Członkowskich, lecz jeśli Unia Europejska miałaby przejąć bezpośrednio lub pośrednio ich kompetencje, jest wskazane, by czuwać, aby te podstawowe prawa były respektowane.
Dla zredagowania proponowanych artykułów, COMECE w szerokim zakresie inspirowała się tekstami przyjętymi na płaszczyźnie międzynarodowej, takimi jak Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 roku, Europejska Konwencja Obrony Praw Człowieka i Podstawowych Swobód z 1950 roku, Europejska Karta Społeczna z 1961 roku, Międzynarodowy Pakt na rzecz Praw Cywilnych i Politycznych z 1966 roku, Amerykańska Konwencja Praw Człowieka z 1969 roku oraz Konwencja Praw Dziecka z 1989 roku.

*Preambuła *
Preambuła wskazuje, że Karta przyjmowana jest w imieniu narodów europejskich. Odniesienie to potwierdza wolę autorów, by czuwać nad tym, by inicjatywa ta pozostawała bliska obywatelom.
W preambule uwaga kieruje się w równym stopniu ku podstawowym tekstom międzynarodowym, do których przyłączyły się kraje członkowskie w kwestii praw podstawowych, a także ku wielkim celom Unii Europejskiej.
W końcu preambuła przypomina, że te podstawowe prawa mają swe korzenie w trosce o poszanowanie godności ludzkiej.

*Prawo do życia *
Nie ma nic ważniejszego niż przypominanie, że to prawo jest najważniejsze ze wszystkich praw podstawowych. Z racji rozwoju badań, ewolucja nauki mogłaby prowadzić do pewnych nadurzyć niosących z sobą zagrożenie dla godności ludzkiej. I tak aktualne techniki klonowania pokazują, że może stać się możliwe reprodukowanie życia w taki sposób, że nie dochodzi do połączenia gamet, to znaczy bez zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik.
Zważywszy ewolucję badań naukowych, staje się sprawą pilną zapewnić absolutne poszanowanie dla życia i godności ludzkiej.

*Prawa rodziny *
Również w tej dziedzinie dokonuje się ewolucja. Tym razem chodzi o modele życia w społeczeństwie. Skoro rodzina jest podstawową komórką społeczeństwa od początku ludzkości, należy obecnie wziąć pod uwagę, że obok rodziny opartej na małżeństwie istnieją inne formy związku: rodziny z jednym rodzicem, wolne związki. Również w tych przypadkach dzieci mają prawo do opieki.
Z drugiej strony, ewolucja ta nie powinna mieć negatywnych skutków dla rodziny tradycyjnej, która zawsze zasługuje na opiekę ze strony państwa i społeczeństwa. Tak więc nie można dopuścić, by jakiś system podatkowy przyjęty w łonie Unii zniechęcał jednego z małżonków do pozostania w gospodarstwie domowym dla wychowania dzieci. W tym samym duchu, jeśli zostaną ustanowione nowe formy życia wspólnego, należy zarezerwować podstawową charakterystykę małżeństwa dla tej jedynej tradycyjnej instytucji.

*Wolność myśli, sumienia i wyznania *
Prawo to zostało potwierdzone w artykule 9 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Zasługuje jednakowóż na uzupełnienie ze względu na fakt, że prawo wyrażone w tym artykule jest zasadniczo postrzegane pod kątem prawa indywidualnego, nawet gdy jest wyrażane kolektywnie i publicznie. Tak więc wolność myśli, sumienia i wyznania nie będzie kompletna, jeśli nie będzie uwzględniać wymiaru kolektywnego. Należy oczekiwać, że Kościoły, stowarzyszenia czy wspólnoty religijne będą mogły wykonywać czynności, które są konkretnym wyrazem tej wolności i że czynności te otrzymają uznanie prawne. Bez tego uzupełniającego wymiaru, wolność ta będzie okaleczona, tracąc wielką część swego zakresu.
Należy w tym względzie przypomnieć Deklarację Wspólnoty nr 11, dołączoną do Traktatu Amsterdamskiego.

*Prawo do nauki *
Prawo to było często dyskutowane podczas licznych debat w łonie państw Unii Europejskiej.
Nie pragnąc naruszyć zasady subsydiarności, jest rzeczą pożądaną wyjaśnić jego treść i znaczenie w perspektywie komentarza odnoszącego się do poprzedniego artykułu.

*Prawo do azylu politycznego *
Ochrona uchodźców nabiera niezwykle aktualnego charakteru w łonie Unii Europejskiej. Od czasu Rady Europy w Tampere, Kraje członkowskie, sygnatariusze Konwencji Genewskiej z 1951 roku, potwierdziły swoją wolę umożliwienia indywidualnej ochrony uchodźców. Jest rzeczą ważną, by zagwarantować to prawo na poziomie Unii odkąd Traktat Amsterdamski powierzył jej nowe kompetencje w tworzeniu przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

*Prawo do sprawiedliwego i odpowiedniego dostępu do opieki medycznej *
Wraz z postępem medycyny, upowszechniają się skomplikowane zabiegi medyczne, które jednak są coraz uciążliwsze. Rozważając wzrost liczbowy starzejącej się populacji w łonie Unii Europejskiej oraz palące problemy związane ze zrównoważeniem odpowiednich budżetów opieki społecznej, staje się rzeczą pilną przewidzieć odpowiednie środki dostępu do opieki medycznej dla wszystkich.

*Prawo do ochrony przed wszelką dyskryminacją z powodu zdrowia czy uwarunkowań genetycznych *
Jak to już powiedziano, odkrycia naukowe mnożą się; są szczególnie spektakularne w dziedzinie genetyki. Procesy te mogą jednakże powodować nadużycia w stosunku do osób, u których będzie można odtąd stwierdzić skłonność do pewnych chorób (np. przy podpisywaniu kontraktu przy zatrudnieniu czy płaceniu składek na ubezpieczenie). Odkąd dokładamy wszelkich starań w zwalczaniu licznych form dyskryminacji, absolutnie nie wolno zapomnieć o dyskryminacji, która może znaleźć swoje źródło w zdrowiu lub uwarunkowaniach genetycznych.

*Prawa osób niepełnosprawnych *
W swojej trosce o walkę z wszelkimi formami dyskryminacji Traktat Amsterdamski przewidział również włączenie ułomności do kryteriów dyskryminacyjnych, które należy odrzucić. Obecnie jednak ta prosta dyspozycja już nie wystarcza: trzeba będzie przewidzieć podjęcie pozytywnych kroków na rzecz osób niepełnosprawnych.

*Prawo do wypoczynku i wolnego czasu *
Prawo do wypoczynku i wolnego czasu jest jednym z najwiękkszych osiągnięć XX wieku. To ważne prawo społeczne zostało potwierdzone w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
Skoro prawo do wypoczynku ma spełniać liczne kryteria i dostosywywać się do warunków lokalnych, wymaga określenia wspólnego dnia dla wygody rodzin, organizacji wolnego czasu i zaspokajania potrzeb kulturalnych. Takim dniem jest niewątpliwie niedziela, dzień wspólnego wypoczynku od wieków dla wszystkich krajów europejskich; wybór niedzieli jako dnia wypoczynku tworzy więc część dziedzictwa kulturowego Europy.

*Prawo do opieki socjalnej oraz zaspokojenia elementarnych potrzeb materialnych *
Jedną z głównych trosk Unii Europejskiej jest walka z wyobcowaniem społecznym. Prawo do opieki społecznej i do zaspokojenia podstawowych potrzeb materialnych (pożywienie, ubranie, mieszkanie oraz niezbędne środki medyczne) powinno znaleźć się w Karcie Praw Podstawowych.
Powinny mieć prawo korzystania z niego wszystkie osoby pracujące w Unii Europejskiej, ale również osoba, która nigdy nie pracowała (żona prowadząca gospodarstwo domowe, bezrobotny) oraz osoba przebywająca legalnie na jej terytorium (np. osoba, która otrzymała azyl polityczny).
Podobnie kobieta ciężarna pozbawiona środków koniecznych do egzystencji powinna otrzymać wsparcie pozwalające jej stawić czoło i sprostać wymaganiom swego stanu.

*Ochrona osób w podeszłym wieku *
W trosce o zagwarantowanie wspomnianych wyżej praw, każda osoba znajdująca się na terenie Unii Europejskiej w sytuacji skrajnie niekorzystnej, powinna móc korzystać z opieki zapewniającej jej godny poziom życia. W sposób oczywisty dotyczy to osób w podeszłym wieku, niezależnie od tego, czy są to osoby pracujące na terenie Unii czy osoby, które znajdują się na nim legalnie, których przykłady podane są w poprzednim artykule.

*Prawa dzieci w świecie pracy *
Troska o czuwanie nad dobrobytem (bien-etre) wszystkich osób, które w łonie Unii Europejskiej zasługują na opiekę nie może pominąć kategorii osób młodych, często znajdujących się w niekorzystnej sytuacji w świecie pracy.
Dla zdefiniowania terminu “dziecko” wystarczy się odnieść do artykułu 1 Konwencji Praw Dziecka, przyjętej przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Konwencja ta oraz Europejska Karta Socjalna z roku 1961 są głównymi źródłami inspiracji tego artykułu.
Bruksela, 8 lutego 2000