Rzecznik MSZ wyjaśnia szczegóły porozumienia między Polską a Izraelem ws. wycieczek młodzieży

Polska i Izrael podpisały Umowę międzyrządową o współpracy w dziedzinie wizyt studyjnych zorganizowanych grup młodzieży. Izraelska młodzież znowu będzie mogła odwiedzać w Polsce miejsca związane z obecnością Żydów, Holokaustem, ale także ze wspólnymi dziejami i historią Polski. W rozmowie z KAI rzecznik MSZ Łukasz Jasina wyjaśnia szczegóły porozumienia, kwestie związane z bezpieczeństwem oraz odpowiada na kontrowersje podnoszone przez izraelskie media.

KAI: Kilka lat temu przy okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Holokauście izraelski polityk Eli Cohen napisał na Twitterze, odnosząc się do znowelizowanej wówczas ustawy o IPN: „Żadne prawo nie może wymazać okropności Holokaustu i zaangażowania Polski w okrucieństwa”. Rozpoczął się kryzys dyplomatyczny, zakończyły się wycieczki izraelskiej młodzieży do Polski. Ostatnio jednak właśnie z Elim Cohenem, już jako izraelskim ministrem spraw zagranicznych, udało się osiągnąć pewne porozumienie – Polska i Izrael podpisały umowę międzyrządową o współpracy w dziedzinie wizyt studyjnych zorganizowanych grup młodzieży. Na czym polega ta umowa? Jak przebiegały rozmowy?

Łukasz Jasina: Od początku ubiegłego roku wspólnie ze stroną izraelską pracowaliśmy nad uregulowaniem przyjazdów zorganizowanych grup izraelskiej młodzieży do Polski. Sprawa ta była m.in. przedmiotem rozmów szefów dyplomacji i ministrów edukacji Polski i Izraela. 22 marca 2023 r. podczas wizyty ministra spraw zagranicznych Izraela Eliego Cohena w Warszawie podpisaliśmy Umowę międzyrządową o współpracy w dziedzinie wizyt studyjnych zorganizowanych grup młodzieży, zamykając pewien etap – daleki od stanu optymalnego – w naszych relacjach dwustronnych i otwierając nowe perspektywy współpracy.

Umowa porządkuje i poprawia dotychczas rozproszone zasady organizowanych od trzech dekad przyjazdów izraelskiej młodzieży do Polski, w tym m.in. odnoszące się do zapewnienia bezpieczeństwa ich uczestnikom. Polska jest zainteresowana, aby młodzież izraelska odwiedzająca – w większości przypadków – kraj swoich przodków i pielgrzymująca z intencją oddania hołdu ich pamięci, otrzymała wiedzę o zbrodni Holokaustu. Jednocześnie chcielibyśmy, aby miała ona możliwość uczestniczenia w programie pozwalającym na zapoznanie się z ponad tysiącletnią historią współżycia polsko-żydowskiego, a także polską kulturą oraz zetknięcia się ze współczesną Polską. Dlatego umowa obejmuje także, zaakceptowaną przez obie strony listę 32 miejsc rekomendowanych do odwiedzenia. Zgodnie z ustaleniami, każda grupa odwiedzi przynajmniej jedno, dowolnie wybrane miejsce oraz spotka się z rówieśnikami. Opowiadamy się za promowaniem kontaktów międzyludzkich pomiędzy Polakami i Izraelczykami, zwłaszcza w odniesieniu do młodego pokolenia. Ma to kluczowe znaczenie dla zwiększenia zrozumienia między naszymi narodami.

KAI: Izraelskim wycieczkom towarzyszyli uzbrojeni ochroniarze. Jak to teraz będzie wyglądało?

– Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa grup młodzieży – izraelskiej w Polsce, czy też polskiej w Izraelu – będzie spoczywał na kraju goszczącym. Bezpieczeństwo zorganizowanych wizyt studyjnych z Izraela w Polsce będzie zatem zapewnione przez władze Rzeczpospolitej Polskiej, w porozumieniu z właściwymi władzami Państwa Izrael. Zorganizowane izraelskie wizyty studyjne w Polsce mogą być zabezpieczane przez polskich pracowników ochrony, z prywatnych polskich firm ochroniarskich, licencjonowanych zgodnie z prawem polskim i zatwierdzonych przez stronę izraelską. Analogiczne rozwiązanie przewidziane jest w stosunku do ochrony zorganizowanych, polskich wizyt studyjnych w Izraelu. W uzasadnionych przypadkach, umowa daje prawo każdej ze stron do wystąpienia do drugiej strony z wnioskiem o wyrażenie zgody na dodatkowe środki bezpieczeństwa. Środki te mogą zostać zapewnione przez stronę goszczącą, lub poprzez obecność agentów ochrony strony występującej z wnioskiem, jednak w tym przypadku konieczne jest uzyskanie zgody strony goszczącej. Wydanie funkcjonariuszom ochrony zaświadczeń konsularnych na broń i amunicję, na podstawie właściwych przepisów prawa krajowego, wystąpić może jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, na wniosek jednej, a za zgodą drugiej strony. Umowa pozostawia pewien margines na wypadek wystąpienia szczególnie uzasadnionych nadzwyczajnych sytuacji, jednak pod ściśle określonymi warunkami, których wspólne określenie powierza właściwym w kwestiach bezpieczeństwa instytucjom.

KAI: Czy jest ustalony program wycieczek, towarzysząca mu narracja? Czy strony polska i izraelska przy tym współpracują?

– Program zorganizowanych edukacyjnych wizyt studyjnych będzie obejmował w szczególności: wizyty studyjne w miejscach upamiętniających Holokaust i inne zbrodnie II wojny światowej oraz w innych miejscach o szczególnym znaczeniu dla pamięci historycznej obydwu narodów, wizyty studyjne w miejscach o znaczeniu historycznym i kulturalnym oraz odnoszących się do wielowiekowego dziedzictwa Żydów w Polsce i polskiego dziedzictwa w Izraelu, jak również bezpośrednie spotkania z grupami młodzieży w wieku zbliżonym do uczestników. Umowa przewiduje, że strony będą uzgadniać program wizyt, dążąc do wzajemnej współpracy i zapewnienia jak najpełniejszej realizacji jej celów, uwzględniając opinie właściwych instytucji edukacyjnych, obiektów historycznych, muzeów i innych instytucji.

KAI: Wśród żydowskich komentatorów kontrowersje wzbudza, że izraelska młodzież miałaby w Polsce odwiedzać również miejsca upamiętniające antysemitów, osoby zaangażowane w prześladowanie i zabijanie Żydów, np. Józefa Kurasia ps. „Ogień”, którego w zeszłym miesiącu NBP uhonorował okolicznościową srebrną monetą. Izraelscy eksperci nazywają to „spełnieniem marzeń negacjonistów Holokaustu”, które gloryfikuje „Polaków, którzy byli po uszy zaangażowani w mordowanie Żydów”. Czy te obawy są uzasadnione?

– Zaakceptowana przez obie strony lista miejsc rekomendowanych do odwiedzenia przez uczestników zorganizowanych wizyt studyjnych młodzieży izraelskiej w Polsce obejmuje 32 instytucje kultury, których działalność poświęcona jest w szerokim rozumieniu polskiej historii i kulturze. Należą do nich m.in. wszystkie istniejące w Polsce muzea dokumentujące historię i zagładę Żydów, Muzeum Katyńskie, Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, oddziały Muzeum Narodowego w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Szczecinie czy rezydencje królewskie. Umowa zapewnia grupom izraelskim dowolność w wyborze muzeum lub instytucji, spośród zaproponowanych miejsc, odwiedzanej w ramach wizyty w Polsce. W naszym przekonaniu wizyta każdej izraelskiej grupy w co najmniej jednej dowolnie wybranej spośród 32 propozycji instytucji przyczyni się m.in. do lepszego zrozumienia złożoności najnowszej historii Polski wśród młodzieży izraelskiej. Nie jest prawdą, jakoby muzea i instytucje zaproponowane w umowie promowały treści o charakterze antysemickim lub negującym Holocaust.

KAI: Umowa przewiduje spotkania z polską młodzieżą. Czy w związku z tym polscy uczniowie będą mieli możliwość zapoznać się szerzej niż dotychczas z historią dziejów Żydów na polskich ziemiach? Są przewidziane jakieś inicjatywy formujące do dialogu polsko-żydowskiego?

– Program wycieczek leży w gestii Ministerstwa Edukacji i Nauki. Zależy nam, aby młodzież polska i izraelska nawiązała miedzy sobą bezpośrednie kontakty i aby wspólnie poznawała swoją, często wspólną historię. Opowiadamy się za promowaniem kontaktów międzyludzkich pomiędzy Polakami i Izraelczykami, zwłaszcza w odniesieniu do młodego pokolenia. Ma to kluczowe znaczenie dla zwiększenia zrozumienia między naszymi narodami.

KAI: Przewiduje się także wizyty polskiej młodzieży w Izraelu. Czy wiadomo już coś więcej o programie i finansowaniu takich wycieczek?

– Konkretny program wyjazdów będzie ustalany przez organizatorów. Umowa obejmuje jednak 22 miejsca i instytucje izraelskie, w gronie których znajduje się Jad Waszem, rekomendowane do odwiedzenia przez uczestników polskich zorganizowanych wizyt studyjnych w Izraelu. Kwestie finansowania wyjazdów leżą w gestii organizatorów.