Unikatowa kapa wróciła po konserwacji do starowiejskiej parafii

Po żmudnych pracach konserwatorskich bezcenna kapa z przełomu XVI i XVII wieku – jeden z najcenniejszych paramentów liturgicznych zachowanych na terenie diecezji bielsko-żywieckiej – wróciła do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego w Starej Wsi. Z pierwotnej wersji kapy z ok. 1600 roku pozostał jedynie włoski aksamit cyzelowany. Wygląd kapy zmienił się najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku, kiedy dodano pas i kaptur z niebieskiej tkaniny lansowanej nitką złotą i broszowaną barwnymi jedwabiami – tłumaczy diecezjalny konserwator zabytków i obiektów sakralnych ks. dr Szymon Tracz, proboszcz starowiejskiej parafii.

Jak wyjaśnia duchowny, kapę uszyto z purpurowego i bardzo drogiego włoskiego aksamitu cyzelowanego oraz tkaniny półjedwabnej z 2. poł. XIX wieku. „Jej brzegi oraz podziały obszyto złotymi galonami, a całość podszyto wtórną, czerwoną podszewką z płótna bawełnianego, którą podczas konserwacji wymieniono na nową, bardziej pasującą kolorystycznie do zabytkowych tkanin” – opisuje.

Płaszcz kapy uszyto z kilku fragmentów aksamitu. Na środku zostały zszyte dwa bryty o pełnej szerokości, a po bokach kolejne dwa przycięto u dołu w formie półokręgu. „Głównym motywem wzoru jest wazon z umieszczonymi weń mięsistymi łodygami ze stylizowanymi kwiatami i owocami granatu. Kompozycję na osi zamyka szyszka pinii ujęta w dwa lancetowate liście. Rodzaj zastosowanej dekoracji na aksamicie jest typowy dla tkanin renesansowych, zwłaszcza adamaszków, aksamitów i brokatów produkowanych we Florencji w XVI wieku” – precyzuje historyk sztuki.

Zdaniem naukowca, około 1600 roku, kiedy to powstała tkanina wykorzystana w starowiejskiej kapie, tworzono materiały z motywem wazonu także w Genui i Wenecji. „W Polsce tego rodzaju tkanin zachowało się tylko kilkanaście i są przechowywane w najważniejszych skarbcach dawnej Rzeczypospolitej. Użyty do uszycia kapy aksamit kosztował w tamtych czasach równowartość kilku wsi” – zaznacza, zwracając uwagę na głęboką symbolikę owocu granatu.

Bortę starowiejskiej kapy i kaptur wykonano z tkaniny półjedwabnej, zdobionej złotą nitką i wzbogaconej barwnymi jedwabiami. „Wzór stanowią dwie regularnie wijące się liściaste gałązki z wydłużonymi mięsistymi liśćmi, stylizowanymi kwiatami i kulistymi owocami. Tego typu materiały były produkowane na terenie Prus, Austrii i Saksonii już w 2 poł. XVIII w. A po roku 1775 chętnie sprowadzano je do Polski zwłaszcza z Prus, dzięki zawartej bardzo korzystnej umowie celnej” – zauważa.

Z pierwotnej wersji kapy z ok. 1600 roku pozostał jedynie włoski aksamit cyzelowany. „Wszystkie części aksamitu zostały zszyte ściegami ręcznymi nitką jedwabną. Wygląd kapy zmienił się najprawdopodobniej pod koniec XIX wieku, kiedy dodano pas i kaptur z niebieskiej tkaniny lansowanej nitką złotą i broszowaną barwnymi jedwabiami. W tym czasie zapewne dodano złote galony. Niestety tkanina ta, mimo iż wizualnie jest bardzo efektowna, to jednak bardzo słaba technicznie i to ona wymagała największych zabiegów konserwatorskich” – tłumaczy ks. Tracz.

Zwraca uwagę, że wcześniej próbowano już ratować kapę w ten sposób, że pas kapy przeszyto wzdłuż brytu na maszynie na podkładzie z płótna lnianego podklejonego gazetami. „Z treści zachowanych fragmentów gazet można przypuszczać, że naprawę przeprowadzono latach 50-60. XX wieku” – tłumaczy i wskazuje ciekawostką, jaką jest zachowany napis na podszewce kapy wykonany ołówkiem: „PR (?) / 18900/ dnia 14 marca (?) / Stanisław / szył / Pieczka Nr 67 / stara wieś górna (?)/ podszewka” [pisownia oryginalna].

Celem konserwacji było przede wszystkim oczyszczenie tkanin, z których uszyto kapę z grubej warstwy kurzu, który wysuszał jedwabne włókna przyczyniając się do ich degradacji. Ponadto na całej powierzchni usunięto dawne reparacje, zabezpieczono przetarcia i ubytki. Unikatową kapę, można podziwiać w przyparafialnym muzeum.

Prace konserwatorskie przeprowadziła ceniona konserwatorka tkanin Barbara Kalfas. Zostały sfinansowane dzięki ofiarności parafian oraz dotacji województwa śląskiego.