Stolica Apostolska 2020 – najważniejsze wydarzenia

Publikujemy kalendarium najważniejszych wydarzeń 2020 roku w Stolicy Apostolskiej i Watykanie.

STYCZEŃ

26 – Po raz pierwszy obchodzono Niedzielę Słowa Bożego. Ustanowił ją Franciszek listem apostolskim „Aperuit illis” z 30 września 2019 i wyznaczając ją na III Niedzielę okresu zwykłego w ciągu roku. „Czytajmy codziennie kilka wersetów z Biblii. Zacznijmy od Ewangelii: trzymajmy ją otwartą na stoliku nocnym w domu, nośmy ją ze sobą w kieszeni albo w torebce, wyświetlajmy na telefonach komórkowych, pozwólmy, by inspirowała nas każdego dnia. Odkryjemy, że Bóg jest blisko nas, że rozświetla nasze ciemności i że z miłością prowadzi nasze życie na głębię” – wezwał papież w czasie Mszy św. bazylice św. Piotra. W grudniu Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów ogłosiła praktyczne wskazania dotyczące obchodów tej Niedzieli w przyszłości.

LUTY

Papież ogłosił adhortację apostolską „Querida Amazonia” (Umiłowana Amazonia). Jest ona dokumentem końcowym zgromadzenia Synodu Biskupów, które w 2019 r. obradowało na temat „Amazonia: nowe drogi dla Kościoła i ekologii integralnej”. Franciszek zwrócił uwagę na konieczność inkulturacji, aby doprowadzić do syntezy wiary z kulturą ludów Amazonii, rozpoznając w świetle Ewangelii wartości obecne w życiu wspólnot pierwotnych. Zaznaczył, że inkulturacja ta musi mieć charakter społeczny i być nacechowana zdecydowaną obroną praw człowieka. Musi też lepiej integrować wymiar społeczny z duchowym, aby rodziły się świadectwa świętości „o obliczu amazońskim”. Podkreślił, że chodzi o duchowość skoncentrowaną na jedynym Bogu. Franciszek nie podjął postulatu wyświęcania na kapłanów odpowiednio przygotowanych mężczyzn żonatych. Wskazał natomiast, że powinno być tam więcej diakonów stałych oraz zwrócił uwagę na rolę liderów świeckich. Podkreślił, że kobiety „powinny mieć dostęp do funkcji, jak również do posług kościelnych, które nie wymagają sakramentu święceń i pozwalają im lepiej wyrazić ich własną rolę”, po uzyskaniu mandatu od biskupa.

Rada Kardynałów kończy prace nad konstytucją apostolską reformującą Kurię Rzymską. Z powodu pandemii w 2020 roku odbyły się tylko trzy posiedzenia: 17-19 lutego oraz (online) 13 października i 1 grudnia. Dokument pod roboczym tytułem „Praedicate evangelium” (Głoście ewangelię) ma być gotowy przed Wielkanocą 2021 roku.

Księża studiujący w Papieskiej Akademii Kościelnej i przygotowujący się do pracy w dyplomacji watykańskiej będą spędzać rok na misjach. Papież jest przekonany, że takie doświadczenie, wprowadzone od roku akademickiego 2020/2021, przyda się przyszłym „przedstawicielom Stolicy Apostolskiej przy państwach i Kościołach”, a także wzbudzi „u innych kapłanów Kościoła powszechnego pragnienie bycia gotowymi na służbę misyjną poza własną diecezją”.

W Watykanie utworzono grupę zadaniową (task force), która wesprze biskupów w walce z pedofilią. Ma ona pomagać poszczególnym episkopatom i zakonom w wypracowaniu wytycznych w dziedzinie ochrony małoletnich oraz ich uaktualnianiu. Na jej czele stanął zastępca sekretarza stanu ds. ogólnych (substytut) abp Edgar Peña Parra. Utworzenie grupy zapowiedział papież na zakończenie watykańskiego spotkania poświęconego ochronie małoletnich w Kościele (21-24 lutego 2019).

MARZEC

Pandemia dotarła także do Watykanu. Stolica Apostolska i Państwo Watykańskie dostosowały się do ograniczeń wprowadzonych we Włoszech. Wierni nie mogli brać udziału we Mszach odprawianych przez papieża w Domu św. Marty i w środowych audiencjach ogólnych (początkowo także w niedzielnej modlitwie „Anioł Pański”). Zamknięto Muzea Watykańskie. Dzierżawców sklepów w budynkach należących do Państwa Watykańskiego i Stolicy Apostolskiej czasowo zwolniono z płacenia czynszów.

Zmiany w Mszale przedsoborowym. Kongregacja Nauki Wiary dodała do Mszału z 1962 r., a więc do liturgii sprawowanej według rytu sprzed Soboru Watykańskiego II („Mszy trydenckiej”) imiona świętych kanonizowanych po 1962 r. Dołączono także siedem nowych prefacji, używanie ich w czasie Mszy św. pozostawiając uznaniu sprawującego ją kapłana.

Samotna modlitwa Franciszka w strugach deszczu na placu św. Piotra. Przed Najświętszym Sakramentem, cudownym krucyfiksem z kościoła św. Marcelego w Rzymie i ikoną Matki Bożej Salus Populi Romani (Ocalenie Ludu Rzymskiego) papież modlił się o ustanie pandemii koronawirusa. Zdjęcia z tego wydarzenia obiegły świat.

KWIECIEŃ

Powstała nowa komisja ds. przestudiowania kwestii diakonatu kobiet. Przewodniczy jej kard. Giuseppe Petrocchi, arcybiskup L’Aquili we Włoszech. Powodem jej powołania jest rozbieżność stanowisk teologów w tej sprawie wśród członków pierwszej komisji, którą papież ustanowił w 2016 r. Jej członek ks. Bernard Pottier wyjaśnił, że nie ulega wątpliwości obecność diakonis w Kościele pierwszych wieków, natomiast nie jest jasne, czy udzielano im święceń sakramentalnych, czy też był to raczej obrzęd podobny do późniejszego błogosławieństwa opatki.

Dykasteria ds. Integralnego Rozwoju Człowieka na polecenie papieża utworzyła komisję ds. COVID-19. Złożona z pięciu grup roboczych ma ona wyrażać „troskę i miłość Kościoła do całej rodziny ludzkiej w obliczu pandemii COVID-19, zwłaszcza poprzez analizę i refleksję nad wyzwaniami społeczno-ekonomicznymi i kulturowymi przyszłości oraz propozycję wytycznych, jak im stawić czoła”.

Pandemia wymusiła zmianę terminów światowych wydarzeń kościelnych. Międzynarodowy Kongres Eucharystyczny w Budapeszcie został przesunięty na rok 2021, Światowe Spotkanie Rodzin w Rzymie – na rok 2022, a Światowy Dzień Młodzieży w Lizbonie – na rok 2023.

Franciszek powołał do życia Fundację Watykańską Jana Pawła I. Jej celem jest pogłębianie postaci, myśli i nauczania tego papieża oraz promowanie badania i rozpowszechniania jego pism. Jan Paweł I (Albino Luciani) był papieżem przez 33 dni – od 26 sierpnia do 28 września 1978 roku.

MAJ

Po raz kolejny papież poszerzył grono kardynałów biskupów. Tym razem dołączył do niego kard. Luis Tagle z Filipin, prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów. Z grona kardynałów biskupów wybierani są dziekan i wicedziekan Kolegium Kardynalskiego.

Święta Faustyna Kowalska została wpisana do Ogólnego Kalendarza Rzymskiego. Jej wspomnienie liturgiczne, przypadające 5 października, będzie więc obchodzone we wszystkich Kościołach lokalnych na świecie jako „wspomnienie dowolne”. W Kalendarzu jest już siedmioro innych Polaków: św. Kazimierz (wspomnienie dowolne 4 marca), św. Stanisław (wspomnienie obowiązkowe 11 kwietnia), św. Wojciech (wspomnienie dowolne 23 kwietnia), św. Maksymilian Maria Kolbe (wspomnienie obowiązkowe 14 sierpnia), św. Jadwiga Śląska (wspomnienie dowolne 16 października), św. Jan Paweł II (wspomnienie dowolne 22 października) i św. Jozafat (wspomnienie obowiązkowe 12 listopada).

CZERWIEC

Papież wprowadził normy dotyczące przejrzystości, kontroli i konkurencji w procedurze zamówień publicznych Stolicy Apostolskiej i Państwa Watykańskiego. Dokument jest owocem czterech lat pracy i ma na celu „zapewnienie lepszego zarządzania zasobami i zmniejszenie niebezpieczeństwa korupcji”. To szczegółowe ustawodawstwo wprowadza w życie najwyższe standardy i praktyki wypracowane przez wspólnotę międzynarodową w walce z korupcją. Jego celem jest także dążenie do lepszego planowania i racjonalizacji wydatków.

Zmiany w Litanii Loretańskiej. Wprowadzono do niej trzy nowe wezwania: „Mater misericordiae” (Matko miłosierdzia), „Mater spei” (Matko nadziei) i „Solacium migrantium” (Pociecho migrantów). W obecnym kształcie Litania Loretańska ma 55 wezwań do Matki Bożej.

Papieska Rada ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji ogłosiła nowe Dyrektorium Katechetyczne, dostosowane do tego, co o katechizacji napisał Franciszek w adhortacji „Evangelii gaudium”. Wskazuje ono, że każdy chrześcijanin jest misjonarzem, a Kościół powinien szukać nowych sposobów przekazu wiary w obliczu wyzwań, jakie stawia świat cyfrowy i globalizacja kultury. „Papież chce katechezy kerygmatycznej. (…) Oznacza to, że ewangelizacja i katecheza muszą stanowić jedną całość. Katecheza jest bowiem jednym z etapów ewangelizacji. Nie jest dla niej alternatywą. Katecheza to wielki proces, który dokonuje się w różnych dziedzinach, od liturgii po świadectwo posługi charytatywnej, od modlitwy osobistej po wymiar moralny. Chcemy jednak, aby w tym wielkim procesie katechizacji jego najsilniejszym elementem było pierwsze głoszenie Jezusa Chrystusa” – wyjaśnił przewodniczący Rady abp Rino Fisichella.

LIPIEC

Kongregacja Nauki Wiary opublikowała „Vademecum dotyczące wybranych kwestii proceduralnych w zakresie postępowania w przypadkach nadużyć seksualnych popełnianych przez duchownych wobec małoletnich”. O potrzebie jego wydania mówiono w lutym 2019 r. na spotkaniu przewodniczących konferencji episkopatu z całego świata w Watykanie na temat ochrony dzieci i młodzieży w Kościele. Dokument w przejrzysty sposób systematyzuje dotychczasowe zasady. Nie ma tu nowych przepisów, są za to ich jednoznaczne interpretacje i konkretne wskazania – sformułowane wyraźnie w odpowiedzi na różnice interpretacyjne, pojawiające się w poszczególnych krajach i diecezjach oraz w praktycznym stosowaniu norm kanonicznych. Vademecum zaleca na przykład, by nawet jeśli w danym państwie nie ma takiego obowiązku prawnego, władza kościelna zawiadamiała właściwe władze państwowe o każdym przypadku, w którym uzna to za niezbędne dla ochrony osoby pokrzywdzonej lub innych osób małoletnich.

Kongregacja ds. Duchowieństwa wydała instrukcję „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła”. Dokument podkreśla pilną potrzebę odnowy misyjnej parafii, aby wszyscy wierzący na nowo odkryli dynamizm i zdolności twórcze, które pozwalają jej zawsze „wychodzić” ku ludziom. Wymaga to odnowy struktur parafialnych, które – dalekie od bycia punktem odniesienia dla samych siebie i od skostnienia – będą musiały skupiać się na dynamizmie duchowym i na nawróceniu duszpasterskim, opartym na głoszeniu słowa Bożego, życiu sakramentalnym i świadectwie miłości. Ponadto „kultura spotkania” winna się stać niezbędnym kontekstem do propagowania dialogu, solidarności i otwarcia na wszystkich, bo w ten sposób wspólnoty parafialne będą mogły rozwijać prawdziwą i właściwą „sztukę bliskości”.

SIERPIEŃ

Kongregacja Nauki Wiary stwierdziła, że chrzest udzielany z użyciem formuły „My ciebie chrzcimy, w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego” nie jest ważny i musi być powtórzony. Podkreśliła, że wszelkie zmiany formuły chrztu są sprzeczne z nauczaniem Kościoła, który stwierdza, że „gdy ktoś chrzci, sam Chrystus chrzci” i to On sam działa w udzielanym sakramencie. Przypomina jasne nauczanie Soboru Watykańskiego II: „nikomu innemu, choćby nawet był kapłanem, nie wolno na własną rękę niczego dodawać, ujmować ani zmieniać w liturgii”. Kapłan nie może działać w imieniu innych osób, jak tylko w imię Chrystusa, jako znak Jego obecności w udzielanym sakramencie. Inna formuła oznacza brak zrozumienia samej natury posługi kościelnej, która jest zawsze służbą Bogu i Jego ludowi, a nie sprawowaniem władzy, która dopuszcza się wręcz manipulowania tym, co zostało powierzone Kościołowi przez akt należący do Tradycji.

WRZESIEŃ

„Samaritanus bonus” – taki tytuł nosi list Kongregacji Nauki Wiary na temat leczenia osób w fazie krytycznej i terminalnej życia. Ponawia on zdecydowaną niezgodę Kościoła na różne formy eutanazji i wspomaganego samobójstwa, podkreśla moralny obowiązek unikania uporczywej terapii, konieczność karmienia i nawodnienia osób znajdujących się w stanie krytycznym lub terminalnym i zapewnienia im leczenia paliatywnego. Wyraźnie zaznacza, że stan wegetatywny czy też minimalnej świadomości u osób oddychających samodzielnie nie oznacza, że przestały być one osobami z całą właściwą im godnością. Podkreśla prawo pracowników służby zdrowia do sprzeciwu sumienia i odmowy udziału w eutanazji i wspomaganym samobójstwie. W kwestii udzielania sakramentów osobom, które zażądały eutanazji przypomina, że dla uzyskania rozgrzeszenia konieczna jest skrucha. Jeśli więc dana osoba trwa przy zamiarze eutanazji, nie może otrzymać rozgrzeszenia ani sakramentu chorych czy wiatyku. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy pacjent zmieni swoją decyzję i wycofa się z listy oczekujących na eutanazję. W przypadku osoby, która utraciła świadomość, kapłan może udzielić sakramentów warunkowo. Wykluczona jest również obecność duchownego podczas eutanazji, gdyż mogłaby być ona rozumiana jako akt współudziału.

Papież ogłosił list apostolski „Scripturae Sacrae affectus” z okazji 1600. rocznicy śmierci św. Hieronima. Był on autorem tłumaczenia Pisma Świętego na język łaciński (tzw. Wulgaty). Łączył całkowite oddanie się Bogu i ascezę „z wytrwałym studiowaniem ukierunkowanym wyłącznie na coraz pełniejsze rozumienie tajemnicy Boga”. Franciszek zachęca do naśladowania tego doktora Kościoła w pełnym pasji pragnieniu „pełniejszego poznania Boga Objawienia”.

PAŹDZIERNIK

Ukazała się trzecia encyklika Franciszka „Fratelli tutti” o braterstwie i przyjaźni społecznej. „Bardzo pragnę, abyśmy w tym czasie, w którym przyszło nam żyć, uznając godność każdej osoby ludzkiej, byli w stanie na nowo ożywić wśród wszystkich światowe pragnienie braterstwa” – napisał autor. „Orędzie nowej encykliki społecznej papieża Franciszka brzmi: nikt nie ratuje się sam” – stwierdził dyrektor wydawniczy mediów watykańskich Andrea Tornielli. Według portalu Il Sismografo encyklika jest „wielką, szczegółową i pełną syntezą nauczania papieża Franciszka w ciągu siedmiu lat i siedmiu miesięcy jego pontyfikatu”. Stanowi „wademekum, w którym Franciszek prezentuje i wyjaśnia Franciszka”. W encyklice „nauczanie papieskie zostało przedstawione jako prawdziwie organiczny korpus”, który może być postrzegany jako „końcowy akord posługi Piotrowej Franciszka”.

Na kolejne dwa lata przedłużone zostało Tymczasowe Porozumienie między Stolicą Apostolską a Chińską Republiką Ludową, dotyczące nominacji biskupów. Treść podpisanej 22 września 2018 r. umowy pozostaje poufna, wiadomo jednak, że choć w procesie nominacji biorą udział władze chińskie, to ostateczna decyzja w tej sprawie należy do papieża. Porozumienie doprowadziło też do uznania przez niego biskupów wyświęconych wcześniej z nominacji władz, bez zgody papieskiej. Dzięki temu po raz pierwszy od 60 lat cały episkopat Chin pozostaje w łączności ze Stolicą Apostolską. Jednocześnie chińskie władze komunistyczne zaakceptowały od tamtej pory pięciu biskupów mianowanych w minionych latach przez papieża bez ich zgody. Natomiast w 2020 r. odbyły się święcenia czterech pierwszych biskupów mianowanych na mocy porozumienia. Nadal jednak komunistyczne władze prześladują te wspólnoty i osoby, które nie chcą się podporządkować ich polityce sinizacji religii.

LISTOPAD

Listem apostolskim „Authenticum charismatis” Franciszek wprowadził zmianę w Kodeksie Prawa Kanonicznego, na której mocy to Stolica Apostolska, a nie biskup diecezjalny, będzie erygować na danym terytorium instytuty życia konsekrowanego. Papież podkreślił, że akt kanonicznego powołania przez biskupa nowego instytutu wykracza poza sferę diecezji i czyni go znaczącym w szerszej perspektywie Kościoła powszechnego. Wskazał, że „jasnym znakiem autentyczności jakiegoś charyzmatu jest jego eklezjalność, jego zdolność do harmonijnego zintegrowania się w życiu świętego Ludu Bożego dla dobra wszystkich”. A każdy instytut, nawet jeśli zrodził się w kontekście Kościoła partykularnego, „jako dar dla Kościoła, nie jest czymś wyizolowanym czy marginalnym, ale najgłębiej do niego należy, znajduje się w samym sercu Kościoła jako element decydujący o jego misji”.

Papież postanowił, że fundusze Sekretariatu Stanu będą od tej pory zarządzane przez Administrację Dóbr Stolicy Apostolskiej. Działania te są kontynuacją linii wytyczonej przez byłego prefekta Sekretariatu ds. Gospodarki kard. George’a Pella i zmierzają do większej transparentności w zarządzaniu funduszami Stolicy Apostolskiej.

Sekretariat Stanu Stolicy Apostolskiej ogłosił długo oczekiwany raport w sprawie byłego amerykańskiego kardynała Theodore’a McCarricka. Z raportu wynika, że przez kilka dziesięcioleci McCarrick, który utrzymywał relacje homoseksualne z dorosłymi i molestował małoletnich, okłamywał i oszukiwał znaczną część amerykańskiego episkopatu, wielu świeckich katolików, w tym tych, którzy finansowali jego działalność, a także trzech amerykańskich prezydentów, z którymi współpracował. Okłamał i oszukał też św. Jana Pawła II, który mianował go arcybiskupem Waszyngtonu i kardynałem po tym, gdy w prywatnym liście do papieskiego sekretarza bp. Stanisława Dziwisza McCarrick zapewnił o swej niewinności. „…w ciągu siedemdziesięciu lat mojego życia nigdy nie miałem stosunków seksualnych z żadną osobą, mężczyzną czy kobietą, młodą czy starą, duchowną czy świecką, nigdy też nie wykorzystywałem innej osoby ani nie traktowałem jej bez szacunku” – napisał McCarrick. W 2019 r. papież Franciszek wydalił emerytowanego arcybiskupa Waszyngtonu z kapłaństwa.

Siódmy konsystorz Franciszka, połączony z nominacją 13 nowych kardynałów. Znalazło się wśród nich sześciu Włochów, w tym słynny (od 40 lat) kaznodzieja papieski o. Raniero Cantalamessa oraz 80-letni proboszcz jednej z rzymskich parafii Enrico Feroci. Po raz pierwszy kardynałów otrzymały Brunei i Rwanda. Obecnie Kolegium Kardynalskie liczy 229 członków z 86 państw. Co trzeci kardynał jest biskupem diecezjalnym, a niemal połowa z racji wieku lub stanu zdrowia przebywa już na emeryturze. 65 kardynałów pochodzi z nominacji św. Jana Pawła II, 69 – Benedykta XVI, a 95 – Franciszka. 128 spośród nich ma obecnie prawo do uczestnictwa w ewentualnym konklawe.

GRUDZIEŃ

Papieska Rada ds. Popierania Jedności Chrześcijan opublikowała dokument „Biskup i jedność chrześcijan: Vademecum ekumeniczne”. Zawiera on wskazówki pomocne do wspierania udziału diecezji katolickich w ruchu na rzecz jedności chrześcijan pod kierunkiem ich biskupów. Tekst dokumentu składa się z dwóch części, z których pierwsza poświęcona jest propagowaniu ekumenizmu, druga natomiast mówi o stosunkach międzychrześcijańskich. Każda sekcja dokumentu kończy się listą praktycznych zaleceń, które w prosty i bezpośredni sposób podsumowują zadania i inicjatywy, jakie można podjąć na szczeblu lokalnym i regionalnym. Franciszek wyraził nadzieję, że vademecum będzie dla biskupów „zachętą i przewodnikiem w wypełnianiu ich ekumenicznych obowiązków”.

Papież ogłosił Rok św. Józefa. Trwa on od 8 grudnia 2020 do 8 grudnia 2021 r. Na jego rozpoczęcie Franciszek ogłosił list apostolski „Patris corde” (Ojcowskim sercem), w którym przedstawił św. Józefa jako „orędownika, pomocnika i przewodnika w chwilach trudnych”, który „przypomina nam, że ci wszyscy, którzy są pozornie ukryci lub na «drugiej linii», mają wyjątkowy czynny udział w historii zbawienia”. Papież powołał się na powieść polskiego pisarza Jana Dobraczyńskiego „Cień Ojca”, która opowiada o życiu św. Józefa. „Przez sugestywny obraz cienia określił postać Józefa, który w stosunku do Jezusa jest cieniem Ojca Niebieskiego na ziemi: osłania Go, chroni, nie odstępuje od Niego, podążając Jego śladami. (…) Tak Józef sprawował ojcostwo przez całe swe życie” – pisze Franciszek, dodając, że „w pewnym sensie wszyscy jesteśmy zawsze w położeniu Józefa: jesteśmy cieniem jedynego Ojca Niebieskiego”.

Kongregacja ds. Edukacji Katolickiej wydała instrukcję o afiliacji instytutów studiów wyższych do wydziałów kościelnych. „Chodzi o kwestie bardzo konkretne, które dotyczą przede wszystkim wykładowców oraz tytułów naukowych, jakie powinni posiadać. Ponieważ instytuty filialne to w głównej mierze seminaria duchowne, normy wprowadzają pewne nowe rozróżnienia dotyczące kształcenia przyszłych kapłanów i zakonników” – wyjaśnił sekretarz Kongregacji abp Angelo Zani. Chodzi również o to, „aby instytuty współpracowały ze sobą na zasadzie «sieci» w dwóch aspektach: lepsza koordynacja studiów w ramach tej samej instytucji, a następnie podejście «interdyscyplinarne», to znaczy, aby poszczególne dyscypliny naukowe nie były proponowane w całkowitej separacji od siebie i fragmentarycznie, ale były ze sobą w dialogu”. Tworzenie „sieci” współpracy między instytutami jest także zaproszeniem do niemnożenia uczelni, zwłaszcza tam, gdzie istnieją już bardziej wyspecjalizowane jednostki. „Chcemy stawić czoła wyzwaniom współczesności, aby system studiów kościelnych podążał w kierunku nowego ducha misyjnego” – wskazał abp Zani.

„Powróćmy do marzeń. Droga do lepszej przyszłości” – taki tytuł nosi nowa książka papieża Franciszka, powstała na podstawie rozmów z jego brytyjskim biografem Austenem Ivereighem. Ojciec Święty zastanawia się w niej, jak przygotować przyszłość po pandemii koronawirusa i jaka może być w tym rola Kościoła. „Nie możemy wrócić do złudnego bezpieczeństwa struktur politycznych i ekonomicznych, które mieliśmy przed kryzysem – przekonuje papież. – Potrzebujemy gospodarki, która da wszystkim dostęp do owoców stworzenia, dostęp do podstawowych potrzeb życiowych: do ziemi, pracy i mieszkania. Potrzebujemy polityki, która integruje i prowadzi dialog z biednymi, wykluczonymi i bezbronnymi; która pozwala ludziom zabierać głos w sprawach mających wpływ na ich życie. Musimy zwolnić, dokonać bilansu i zaplanować lepsze sposoby wspólnego życia na tej ziemi”. Trzeba odejść od błędu polegającego na „uczynieniu z indywidualizmu zasady organizującej społeczeństwo”. „Jaka będzie nasza nowa zasada?” – pyta Ojciec Święty i proponuje braterstwo. Książka powstawała podczas kwarantanny, między czerwcem a sierpniem 2020 r.

Kongregacja Nauki Wiary wydała „Notę na temat moralnego korzystania z niektórych szczepionek przeciwko COVID-19”. Stwierdza w niej, że jest „moralnie dopuszczalne stosowanie szczepionek przeciw COVID-19, które wykorzystały linie komórkowe pozyskane z abortowanych płodów w swoich badaniach i procesie produkcyjnym”. W przypadku obecnej pandemii „można korzystać z wszystkich szczepionek uznanych za klinicznie bezpieczne i skuteczne z pełną świadomością, że odwołanie się do takich szczepionek nie oznacza formalnej współpracy przy aborcji, z której pochodzą komórki, z których zostały wyprodukowane”. Chodzi o szczepionki powstałe przy użyciu linii komórkowych pozyskanych w wyniku aborcji w latach 60. XX wieku. Jednocześnie Kongregacja wzywa do „produkowania, zatwierdzenia, dystrybucji i zaoferowania etycznie akceptowanych szczepionek, które nie rodzą problemów sumienia”, przypominając przy tym, że szczepienie nie jest obowiązkiem moralnym, dlatego musi być dobrowolne. Jednakże obowiązek dążenia do dobra wspólnego, „w przypadku braku innych środków powstrzymania lub nawet zapobieżenia epidemii, może zalecać szczepienia, szczególnie w celu ochrony najsłabszych i najbardziej narażonych”.