Teologia, kultura, filozofia, historia, ekologia, sport w kontekście „Fides et ratio” – konferencja w Toruniu

25 rocznicę wizyty Jana Pawła II na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika i jego przesłania do ludzi nauki uczczono konferencją naukową w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Teologia, kultura, filozofia, historia, ekologia a nawet sport w kontekście „Fides et ratio” analizowane były przez przedstawicieli różnych ośrodków naukowych.

Zebranych powitał prof. Michał Białkowski, przewodniczący Komitetu Naukowego Konferencji. Podkreślając aktualność przesłania Jana Pawła II zauważył, że w jakimś sensie każdy jest człowiekiem nauki. Wskazał za papieżem z Polski na odpowiedzialność ludzi nauki i kultury za prawdę. Wyraził nadzieję, że to nauczanie Jana Pawła II stanie się dewizą UMK.

Słowa powitania skierował też marszałek województwa Piotr Całbecki. Podkreslając głębię i aktualność przesłania Jana Pawła II przypomniał, że jest on patronem województwa kujawsko-pomorskiego, a jego nauczanie jest uniwersalne, może inspirować bez względu na światopogląd. Zapowiedział także, że jutro, 8 czerwca, pierwszy raz przyznana zostanie Nagroda Kopernikańska, również mająca na celu promowanie nauczania Jana Pawła II. Otrzyma ją kard. Grzegorz Ryś. Uroczystość odbędzie się w Bydgoszczy.

Biskup toruński Wiesław Śmigiel podkreślił, że takie spotkania są ważnym pomnikiem stawianym Janowi Pawłowi II. Przekonywał, że w jego nauczaniu każdy może znaleźć inspiracje dla siebie, dla lepszego życia. Wspominając nabożeństwo czerwcowe sprzed 25 lat wskazał na aktualność ówczesnych słów papieża o potrzebie ludzi pokoju.

W konferencji udział wzięli przedstawiciele władz samorządowych, kościelnych, ludzie świata nauki i kultury, przedstawiciele różnych wspólnot i młodzież.

Dk. prof. Waldemar Rozynkowski wygłosił referat „Święty Jan Paweł II: Honorowy Obywatel Torunia – Doktor Honoris Causa UMK – Patron Województwa Kujawsko-Pomorskiego”. Wskazał, że w województwie papież z Polski patronuje przeszło 40 miejscowościom i gminom, jest honorowym obywatelem 15 miast. Podkreślił, że taki patron stanowi wyzwanie i zobowiązanie dla społeczności.

Ks. prof. Dariusz Kotecki omówił wybrane inspiracje biblijne w nauczaniu Jana Pawła II. Podkreślił, że jego refleksja jest nie tylko filozoficzna ale i biblijna – każdy dokument, encyklika, były przepełnione biblijnymi inspiracjami i odniesieniami, są „zanurzone w Piśmie Świętym”. Wskazał, że papieska lektura tekstów biblijnych była egzystencjalna, aktualna: „Jan Paweł II podkreślał, że to nie lektura z przeszłości, a słowo dane na dziś”. Omówił filozoficzny poziom biblijnej refleksji Jana Pawła II. Zauważył, że zawsze czytał on Biblię chrystocentrycznie. “Pamiętajmy o aktualności przesłania Jana Pawła II i za nim zachwyćmy się Biblia, zacznijmy ją czytać jako słowo żywe, skuteczne, które prowadzi do życia” – mówił biblista.

Dużym zainteresowaniem cieszyło się bogate w osobiste wspomnienia wystąpienie prof. Krzysztofa Zanussiego. Opowiadał, że poznał Karola Wojtyłę jako student teologii, gdy gościł na obiedzie u rodziców swojego kolegi, Jana Wetulaniego. Był tam akurat krakowski biskup, który zaimponował przyszłemu artyście uważnością. “Był niesłychanie uważny. Jakiegoś pętaka, który studiował z synem gospodarzy, pytał co studiuje, dlaczego. I słuchał. Interesował się realnie. To był personalizm, który potem odnalazłem w filozofii, ale on był jego praktyką”. Wspomniał też, jak duże niezadowolenie wybór Karola Wojtyły na papieża spowodowało u ówczesnych ludzi biznesu, przekonanych, że konsumpcjonizm jest największym osiągnięciem po II wojnie światowej. “Mieli program laickiego świata, opłacalny dla biznesu. Jan Paweł II temu programowi się sprzeciwił i oni to doskonale wiedzieli”. Opowiadając o tym, jak ważne dla papieża było, by teologowie byli na bieżąco z naukami, inspirował się nimi, odpowiadali na stawiane przez nie wyzwania, wspominał o roli ks. prof. Michała Hellera i abp. Józefa Życińskiego w papieskiej refleksji o racjonalności wiary i relacji wiara – nauka. Wskazał na pierwiastek artystyczny w papieżu z Polski.

Prof. Krzysztof Stachewicz podzielił się filozoficznymi refleksjami na kanwie przesłania Jana Pawła II. Wskazał, że encyklika „Fides et ratio” stanowi swoistą apologię filozofii. Jana Pawła II nazwał głoszącym kult prawdy. „Jan Paweł II podkreślał, że Kościół nie posiada swojej własnej filozofii” – mówił, wskazując na szerokie rozumienie „chrześcijańskiej filozofii” przez Wojtyłę, obejmujące praktycznie całą nowożytną myśl filozoficzną. Zauważył, że papież odszedł od utożsamiania z chrześcijańską filozofią filozofii tomistycznej. „Tym, co wiąże najgłębiej filozofię z chrześcijaństwem, jest prawda” – mówił filozof, podkreślając wartość refleksji papieża z Polski dla filozofów zarówno wierzących jak i niewierzących.

Grzegorz Polak, zastępca dyrektora Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie, omówił kwestię kultury w przesłaniu Jana Pawła II. Zauważył, że już jako 19-latek był świadomy jak ważna jest kultura dla narodu i społeczeństwa, w wojennych okolicznościach pełen zapału pisał o budowaniu kultury w odrodzonej Polsce. Prelegent podkreślił, że kultura obecna była w całym nauczaniu i działaniu Jana Pawła II. Omawiając temat miłości w nauczaniu papieża podkreślił, że kochał on bezgranicznie każdego człowieka – „nie jestem pewny, czy każdy naukowiec z motywów miłości podejmuje badania” – zastanawiał się mówca. Zwrócił też uwagę na związaną z miłością i kulturą kategorię wolności. „Człowiek wykształcony ma obowiązek propagowania swojej kultury, ale nie może jej narzucać” – przytaczał nauczanie papieża Grzegorz Polak, przypominając też słowa z Placu Zwycięstwa o roli kultury kształtującej sumienia.

Prof. Michał Białkowski w kontekście „fides et ratio” omówił troskę o formację intelektualną w Kościele w Polsce, jaką przejawiał Karol Wojtyła będąc krakowskim biskupem. Zaprezentował krótko drogę naukową przyszłego papieża. Przypomniał, że gdy Karol Wojtyła po obronie doktoratu w Rzymie zaczął posługę przy krakowskim kościele św. Floriana, budował duszpasterstwo akademickie. „Miał kontakt z ludźmi związanymi z naukami technicznymi, ścisłymi” – zauważył, omawiając udział w duszpasterstwie osób z niedalekiej Politechniki Krakowskiej. „To było pewnym wyzwaniem dla Wojtyły. Ze wspomnień tego środowiska wiemy, że często zadawał podstawowe, elementarne pytania, chcąc uzyskać wyjaśnienia” – mówił prelegent, zwracając uwagę na organizowane rozwijające dysputy i debaty. „Przez 20 lat jego posługi pasterskiej w Krakowie miały miejsce takie wyjazdy, wyprawy z przedstawicielami świata akademickiego, z elementami dysputy i debaty naukowe, filozoficzne” – mówił prof. Białkowski. Omówił też rolę Wojtyły w gremiach episkopatu Polski i jego wpływ na kształtowanie się kościelnych ośrodków naukowych oraz troskę o formację kandydatów do prezbiteratu.

Prof. Paweł Skibiński miał wystąpienie na temat „Spotkania św. Jana Pawła II ze środowiskami akademickimi podczas pielgrzymek do Polski”. Zauważył, że na dziewięć pielgrzymek do Polski, w ośmiu papież uczestniczył w spotkaniach z ludźmi nauki, 16 razy poruszał zagadnienia bezpośrednio związane z nauką. Historyk przekonywał, że środowiska naukowe były środowiskiem, z którym najczęściej Jan Paweł II spotykał się w Polsce, częściej nawet niż z episkopatem Polski. Zwrócił uwagę na przesłania z wybranych 5 pielgrzymek, dotyczące relacji między Kościołem a uniwersytetem, tożsamości i zadań uniwersytetu jako wspólnoty ludzi wolnych w prawdzie albo szukających prawdy, zadaniu uniwersytetu w poszukiwaniu świętości; wolności badań naukowych (wolność warunkiem podmiotowości naukowca, ale jest ograniczona prawdą i dobrem); rozważania antropologiczne i kwestia teologii jako nauki.

Ks. dr Albert Warso w swoim wystąpieniu omówił obecność podkreślania roli rozumu w nauczaniu kard. Stefana Wyszyńskiego, który mocno zwracał uwagę na konieczność współpracy wiary i rozumu. „Rozumna wiara to prawdziwe chrześcijaństwo, katolicyzm” – mówił Wyszyński. Wskazał na troskę prymasa o intelektualną formację młodych oraz na wagę kultury w jego nauczaniu i działaniu.

O. dr Stanisław Jaromi OFMConv omówił zagadnienie wiary i rozumu w kontekście ekologii integralnej. Wskazał na obecność inspiracji z „Fides et ratio” w najważniejszych dokumentach papieża Franciszka, zwłaszcza w encyklice „Laudato Si” i jego ekologii integralnej. Zauważył, że papież polemizuje z „fałszywymi dialektykami minionych wieków” i proponuje nową syntezę, nowe, racjonalne i uczciwe rozwiązania. Podkreślił, że ekologia integralna obejmuje również ekologiczne reflekcje Jana Pawła II.

Ks. prof. Bogdan Giemza w wystąpieniu „Fides et ratio a sport” omówił nauczanie Jana Pawła II o potencjale fizycznej aktywności. Zauważył umiejscowienie przez Wojtyłe sportu w obszarze kultury, wskazał także sportowe pasje samego papieża, zaszczepione mu przez ojca i brata. Papież z Polski w sporcie widział dar Boży.

Inicjatorem i gospodarzem wydarzenia jest Marszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Piotr Całbecki, a głównym organizatorem Klub Inteligencji Katolickiej w Toruniu.

Honorowy Patronat nad obradami konferencji objęli: abp Tadeusz Wojda, metropolita gdański i przewodniczący Konferencji Episkopatu Polski; bp prof. Wiesław Śmigiel, ordynariusz toruński oraz Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie.

Na czele Komitetu Naukowego Konferencji stanął prof. Michał Białkowski, historyk i politolog, wykładowca Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, autor prac poświęconych Karolowi Wojtyle – Janowi Pawłowi II, kard. Stefanowi Wyszyńskiemu, dziejom Soboru Watykańskiego II oraz Kościoła katolickiego w Polsce i w Europie. Naukowiec od 2023 r. kieruje zespołem naukowo-badawczym przygotowującym pierwszą polską źródłową biografię Karola Wojtyły obejmującą okres krakowski (1938–1978).